منطقه‌ی فسیلی، چشمه‌های آب‌درمانی، گیاهان دارویی کمیاب، غار هامپوئیل، روستاهای قشلاقی و رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی تنها بخشی از جاذبه‌های گردشگری مراغه هستند، اما چرا این شهرستان در جذب گردشگر چندان موفق نبوده است؟
سعید ستارنژاد، دانش‌آموخته کارشناسی باستان شناسی و تهیه‌کننده کتاب «چشم‌اندازی به حوزه گردشگری شهرستان مراغه» در یادداشتی با موضوع «مراغه قطب گردشگری شمال غرب» که در اختیار خبرگزاری ایسنا، قرار داده با اشاره به جاذبه‌های گردشگری این شهرستان، به دلایل ناموفق بودن این شهرستان در جذب گردشگر نسبت به ظرفیت موجود پرداخته است.
در این یادداشت آمده است: «گردشگری امروزه مقوله‌ای بسیار مهم و بیشترین تلاش دولت‌ها به سرمایه‌گذاری در این زمینه است. مقوله‌ای که شاید با کمترین سرمایه‌گذاری می‌توان بیشترین درآمد را از آن کسب کرد. برای نیل به این هدف، مهم‌تر از همه، وجود جاذبه‌های متنوع گردشکری است که به نوعی اساس صنعت گردشگری است. خوشبختانه کشور ما در این امر بسیار غنی است و انواع جاذبه‌های گردشگری را دارد.
یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی که می‌تواند به قطب مهم گردشگری تبدیل شود، شهرستان مراغه است، شهرستانی که با داشتن انواع جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و انسانی می‌تواند در صنعت گردشگری به پیشرفت‌های خوبی رسید.
شهرستان مراغه بیشتر با آثار تاریخی غنی خود شناخته می‌شود، به طوری که طبق گفته اداره میراث فرهنگی استان بیش از 300 اثر ثبتی و چندین اثر ثبت نشده دارد. در کنار جاذبه‌های تاریخی، این شهرستان دارای جاذبه‌های متنوع طبیعی و حتی انسانی است به طوری که در تک تک مقوله‌های گردشگری اعم از آب درمانی، زیارتی، غارنوردی، دانشگاهی و توسعه روستایی دارای ظرفیت فراوان در جذب گردشگر است.»
ستارنژاد در ادامه‌ی این یادداشت به برخی جاذبه‌های مراغه و دلایل ناموفق بودن این شهرستان در جذب گردشگر نسبت به پتانسیل‌های موجود اشاره کرده است: «شاید در بین جاذبه‌های گردشگری مراغه، آثار تاریخی بیشتر به چشم می‌آیند و بیشترین گردشگر را این بخش به خود اختصاص داده، ولی تعداد گردشگر وارد شده به شهرستان و بازدیدهای صورت گرفته از ابنیه تاریخی بسیار اندک است.
در بین آثار تاریخی موجود در شهرستان شاید پربازدیدترین و شناخته‌شده ترین اثر، «رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی» باشد. اثری تاریخی که نشان از اهمیت علم نجوم در ایران دارد و آوازه جهانی دارد. بی‌شک با برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای خوب می‌تواند گردشگران مختلفی را از اقصی نقاط جهان به خود جذب کند، اما به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم برای جذب گردشگر در این اثر تاریخی شاهد افت شدید گردشگر هستیم که دلیل اصلی این عامل تخریب این اثر تاریخی است، ولی به عنوان مثال می‌توان در کنار این اثر تاریخی با حفظ ارزش‌های تاریخی و فرهنگی به احداث سایت موزه رصدخانه و ایجاد مرکز نجوم در کنار این بنای تاریخی اقدام کرد که به نوعی پیونددهنده دنیای باستان با زمان حال باشد.
جدا از رصدخانه، از دیگر آثار و ابنیه تاریخی مراغه می‌توان به معبد مهر، گنبدها، قلعه‌های تاریخی، ابنیه صخره‌ای و مساجد تاریخی اشاره کرد. آب درمانی شهرستان مراغه با داشتن شمار قابل توجهی از سایت‌های آب درمانی می‌تواند محصولی موفق در گردشگری باشد.
امروزه آب درمانی یا لجن درمانی در زمینه گردشگری درمانی، جایگاه رفیعی دارد و یکی از جاذبه‌های مهم در پیشرفت و رونق صنعت گردشگری است، به عنوان مثال می‌توان از شهر سرعین نام برد که بیشترین درآمدزایی را در زمینه گردشگری درمانی به خود اختصاص داده است. بی‌شک شهرستان مراغه با داشتن آب‌های درمانی و معدنی چون ساری سو، شور سو، پالچقلو، قیزجه، قاسم گولو و گشایش می‌تواند شاهد ورود گردشگر در حوزه‌ی آب درمانی باشد، اما متاسفانه به دلیل معرفی نکردن و مهم‌تر از همه نبود فضای مناسب برای استفاده از این جاذبه‌ها، گردشگری درمانی در این شهرستان رونقی ندارد، درحالی‌که می‌توان با جذب سرمایه‌گذار خصوصی به احداث مجتمع‌های آب درمانی برای استفاده گردشگران اقدام کرد.
توسعه روستایی عامل دیگری است که می‌تواند گردشگری مراغه را رونق بخشد. امروزه توسعه پایدار روستایی در گردشگری بسیار مهم است و مبحثی نو به شمار می‌آید که برای پیشرفت و بهبود وضع زندگی روستاییان بسیار مطرح است. برخی روستاهای مراغه، مثل روستاهای منطقه آشان (سوما، یای شهر، اشان، اوزبه و..) به دلیل داشتن تنوعی از جاذبه‌ها می‌تواند در توسعه گردشگری روستایی بسیار موفق عمل کنند، به عنوان مثال روستای «قشلاق» در شش کیلومتری شمال مراغه جزو روستاهای نادر به‌شمار می‌آیند که هم‌زمان می‌توان در این روستا آب سد علویان، کوه و درخت‌های وحشی بادام، زالزالک و گردو را یکجا مشاهده کرد.
جاذبه‌های مذهبی، زیارتگاه‌ها و اماکن مقدس نیز هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به خود جذب می‌کنند. تاسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه‌ها با توجه به بافت اجتماعی فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی‌های خاص خود است که در هر شهری متنوع است. شهرهای زیارتی چون مشهد مقدس، قم و شیراز هر ساله هزاران گردشگر را از نقاط مختلف جذب می‌کند. شهرستان مراغه نیز به دلیل داشتن امامزاده‌هایی چون ابراهیم چکان، اسماعیل و حاجی غفار در بین مردم شهرهای همجوار مراغه از احترام خاصی بهره‌مند است که این جاذبه می‌تواند در زمینه گردشگری زیارتی نقش مهمی ایفا کند.
شهرستان مراغه جدا از موارد اشاره شده در زمینه‌های مختلفی چون غارنوردی با وجود غار «هامپوئیل» (کبوتر) که جزء غارهای مهم کشور است می‌تواند همپای غارهای چون علی‌صدر همدان یا کتله خور زنجان باشد که برای جذب گردشگر نیازمند تبیلغات و ایجاد تاسیسات متناسب با فضای غار است.
منطقه فسیلی که به نوعی بهشت فسیل شناسان، معروف است می‌توان با احداث سایت موزه مجهز فسیل‌شناسی علاقه‌مندان زیادی به خود جذب کند. این منطقه بی‌شک بهترین ظرفیت را برای جذب گردشگر خارجی دارد.
دامنه‌های سهند با فرهنگ مردمی عشایر بهترین زمینه را برای طبیعت‌گردی و مردم‌شناسی دارد که این مؤلفه نیز به ترمیم جاده سهند به مراغه و احداث سایت مردم‌شناسی منطقه سهند در یکی از ابنیه تاریخی خود شهر مراغه نیازمند است.
اجرای تورهای کوهنوردی، طبیعت‌گردی همراه با آشنایی با گیاهان دارویی مختلف در کوه‌های روستاهایی چون آشان و گشایش و منطقه خراجو با طبیعت‌های بکر و زیبا، فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی را گسترش می‌دهد و در کنار آن سبب آشنایی با طبیعت زیبای این منطقه و آسایش‌های دور از محیط شهری می‌شود که این عامل به تبلیغات گسترده، برپایی اکیپ‌های کوهنوردی و طبیعت‌گردی، آشنایی بیشتر مردم با گیاهان درمانی منطقه و بهبود مسیرهای دسترسی به کوه‌های این مناطق نیاز دارد.
دانشگاه‌های مراغه نیز سهم بزرگی در عرصه گردشگری می‌توانند داشته باشند. هر سال تعداد زیادی دانشجو از اقصی نقاط کشور در دانشگاه‌های مراغه قبول می‌شوند که خود ناخودآگاه می‌تواند به رونق امر گردشگری کمک کند.
این جاذبه‌ها در منطقه مراغه می‌تواند به تنهایی به رونق صنعت گردشگری این شهرستان کمک کند که همه این عوامل نشان از ظرفیت بالای این شهرستان در جذب گردشگر دارد که با مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب و در کنار آن با سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها می‌توان شاهد توسعه گردشگری در شهرستان مراغه باشیم.»