آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق تاریخی ایران

در چند سال گذشته بیشتر کاوش های باستان شناسی در محوطه های باستانی بزرگ کشور همچون ری باستان، هگمتانه همدان، زیویه سقز، تخت سلیمان تکاب، معبد آناهیتای کنگاور، شوش و هفت تپه، ازبکی، سیلک کاشان، شهرسوخته در سیستان و بلوچستان، تپه کنار صندل جیرفت و بسیاری از محوطه های دیگر یا متوقف شده یا این که به صورت مقطعی انجام شده است.

این توقف کاوش ها، تخریب بخش هایی از محوطه های تاریخی مهم کشور همچون محوطه تاریخی سیمره به دلیل آبگیری سد سیمره و تخریب و فرسایش بخش هایی از محوطه باارزش کنار صندل جیرفت بر اثر عوامل طبیعی را به همراه داشته است. همچنین بررسی ها نشان می دهد که شهر سوخته که کمتر از یک ماه پیش به ثبت جهانی رسید، اکنون بدون نیروی لازم کارشناسی و حفاظتی است و آب رسانی به این محوطه تاریخی پس از ثبت جهانی قطع شده و بازدیدکنندگان امکان استفاده از سرویس های بهداشتی را ندارند.

افزایش حفاری های غیرمجاز

با متوقف شدن کاوش ها در سایت های باستان شناسی، نگرانی از حفاظت آثار باستانی نیز بالا گرفته است، زیرا به گفته کارشناسان، زمانی که میزان کاوش ها و پژوهش های پروژه های باستان شناسی کاهش می یابد، حفاظت از آثار به دست آمده هم دشوار می شود. تعداد اندک نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی، نبود کمترین امکانات و تجهیزات حفاظتی و حجم بالای آثار و محوطه های تاریخی در کشور سبب شده که یگان حفاظت میراث فرهنگی نتواند از عهده رسیدگی به آثار و محوطه هایی که غالبا مسافت طولانی از یکدیگر دارند، برآید. هم اکنون رشد قاچاق و حفاری های غیرمجاز در بسیاری از شهرهای ایران از جمله جیرفت و خوزستان بشدت افزایش یافته و این موضوع فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی را نگران کرده است. در حوزه تمدن هلیل رود جیرفت هنوز حفاری های غیرمجاز در داخل خانه ها و باغ های مردم برای یافتن آثار باستانی به جای مانده از این تمدن بزرگ صورت می گیرد و به دلیل وسعت بسیار زیاد حوزه تمدن هلیل، امکان شناسایی و مقابله با این حفاری ها بسیار سخت است.

طبق گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، در استان خوزستان به عنوان یکی از شهرهای تاریخی کشور نیز تعداد گودال های حفر شده در شهرهایی همچون شوش، بهبهان، رامشیر و رامهرمز بقدری زیاد است که قابل شمارش نیست.

مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی در استان خوزستان در گفت وگو با این خبرگزاری می گوید: واقعیت این است که در ایران به دلیل حجم گسترده آثار تاریخی، سازمان میراث فرهنگی کشور نمی تواند آنچنان که باید از بناها و محوطه های تاریخی حفاظت کند.

وی معتقد است: گسترده بودن آثار و کمبود نیروی انسانی، در اولویت نبودن بحث حفاظت، نبود امکانات سخت افزاری و نرم افزاری، اعمال نکردن قوانین محکم برای جلوگیری از حفاری و قاچاق اشیای تاریخی و همچنین قدیمی بودن بخشی از قوانین میراث فرهنگی که نیاز به بازنگری دارند، از جمله دلایل و مشکلاتی به شمار می روند که در حوزه میراث فرهنگی وجود دارد و باید هر چه سریع تر مرتفع شود.

آغاز دوباره کاوش ها

در همین حال رئیس پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور از آغاز دوباره کاوش ها خبر می دهد و در گفت وگو با جام جم می افزاید: امسال قرار است در تمام محوطه های تاریخی بزرگ کشور، کاوش های باستان شناسی از سرگرفته شود.

حمیده چوبک یادآور می شود: امسال پژوهشکده باستان شناسی، برنامه ای را در دست اقدام دارد تا تمام پروژه های بزرگ باستان شناسی کشور همچون شهر سوخته، جیرفت، سیلک، کیش و هگمتانه همدان را مورد کاوش قرار دهد و اعتبارات مورد نیاز آن نیز پیش بینی شده است.

وی اعتبار در نظر گرفته شده برای هر پروژه را حداقل بین 100 تا 200 میلیون تومان اعلام می کند و با بیان این که این کاوش ها متناسب با وضع آب و هوایی هر منطقه آغاز می شود، می گوید: اکنون با توجه به گرمای شدید هوا در جیرفت کرمان و شهر سوخته سیستان و بلوچستان، امکان کاوش های باستان شناسی در این مناطق وجود ندارد و کاوش در این مناطق به آینده نزدیک موکول می شود.

چوبک با اشاره به فرسایش تعدادی از محوطه های باستانی می افزاید: متاسفانه به دلیل نبود اعتبارات، مناطقی همچون شهر دقیانوس و کنارصندل جیرفت دچار فرسایش شده و برخی دیگر از محوطه های باستانی نیز به دلیل نبود اعتبار لازم برای کاوش و حفاظت آسیب دیده است.

این کارشناس مسئول با تاکید بر لزوم توجه مسئولان استانی به اهمیت آثار باستانی واقع در استان های مختلف تاکید می کند: استانداران باید اعتبارات لازم را برای حفظ محوطه های باستانی استان ها که ارزش ملی و جهانی دارند، در نظر بگیرند، زیرا فقط نمی توان برای حفظ و مرمت این محوطه ها به اعتبارات سازمان میراث فرهنگی و پژوهشگاه باستان شناسی متکی بود.

نادر علیداد سلیمانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی حوزه هلیل رود جیرفت نیز با اشاره به توقف چند ساله فعالیت های باستان شناسی در حوزه فرهنگی هلیل رود می گوید: به دلیل این که طی هشت سال گذشته، کاوش های باستان شناسی روی تپه کنار صندل جیرفت متوقف شده بود، بخش هایی از دیوارهای خشت و گلی آن دچار فرسایش و تخریب شده است؛ اما خوشبختانه از بهار امسال دوباره فعالیت های باستان شناسی در این حوزه آغاز شده است و هم اکنون در حال کاوش در منطقه اسفندقه جیرفت هستیم.

حکمت قاسمخانی / جام جم کرمان