معاون میراث فرهنگی کشور با اشاره به اینکه سالها طول کشید تا اشیای چغامیش و الواح هخامنشی از شیکاگو به ایران برگردد، گفت: ایران دیگر هیچ یک از آثار تاریخی را برای مطالعه به خارج از کشور نمی‌فرستد.
خبرگزاری مهر- سرویس فرهنگ: کتیبه‌ها یا همان الواح گلی هخامنشی مجموعه بزرگی از بایگانی‌های اداری حک‌شده بر روی الواح گلی است که از حفاری‌های تخت جمشید به دست آمده است و تنها منبع دست اول مهم برای درک سازوکار داخلی پادشاهی هخامنشیان است.
هزاران لوح گلی و قطعات شکسته بخشی از یک سامانه اداری هستند که اسناد بیش از پنجاه سال فعالیت حکومتی (از ۵۰۹ پیش از میلاد تا ۴۵۷ پیش از میلاد) را در خود گرد آورده‌اند. این مدارک درباره شرایط جغرافیایی، اقتصادی، مدیریتی، دینی و اجتماعی حاکم بر منطقه تخت جمشید است.
هزاران لوح گلی توسط باستان شناسان خارجی طی کاوش هایی از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۴ تحت سرپرستی ارنست هرتسفلد و از ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۹ به دست اریک اشمیت کشف شدند.
آمریکایی ها این الواح را با خود به موسسه شرق شناسی شیکاگو بردند تا کار مطالعه روی آنها را انجام دهند. در سال ۱۹۵۰ حدود ۱۵۳ لوح به همراه سی هزار قطعه شکسته از الواح و تعداد نامشخصی از الواح نوشته‌نشده به ایران بازگردانده شد.
اما بسیاری از این الواح همچنان در دست موسسه شیکاگو ماند تا اینکه مدعیانی پیدا شدند که ادعا می‌کردند این کتیبه ها را باید برای جبران خسارات وارده به ۹ آمریکایی آسیب دیده در یک عملیات انتحاری در اسرائیل نگه داشت و یا به فروش رساند. این مدعیان، ایران را مسئول چنین اتفاقاتی می‌دانستند.
طی سالهای متمادی ایران بارها ازا ین مدعیان شکایت کرده و این پرونده به دادگاه می رفت و اینگونه استرداد کتیبه هایی که به امانت داده شده بود به تعویق می افتاد ولی دانشگاه شیکاگو همواره اعلام می کرد که این اشیا متعلق به میراث فرهنگی یک ملت است بنابراین نمی تواند تصرف شود.
بارها رای دادگاههای آمریکا به نفع و یا حتی به ضرر ایران تمام می‌شد تا اینکه در سال ۲۰۰۳ حدود ۳۰۰ لوح کامل به ایران برگشت. اما همچنان تعداد زیادی از آنها در این موسسه قرار دارد. چرا که هنوز دادگاههای نهایی آمریکا رای نهایی را برای برگشت همه الواح نداده اند.
در روزهای آخر ماه مارس سال ۲۰۱۴ شعبه ناحیه‌ای دیوان عالی آمریکا (در یک حکم ۲۳ صفحه‌ای) به نفع دانشگاه شیکاگو و به ضرر مدعیان شاکی رای نهایی خود را صادر کرد و از مصادره این اموال جلوگیری شد. این رای موجی از امید را در ایرانیان به دنبال داشت چرا که تقریبا ایران را به پیروزی بزرگ و برگشت این الواح نزدیک تر کرد.
اکنون آن طور که رئیس موسسه شرق شناسی شیکاگو می‌گوید باید منتظر ماند تا رای دادگاه عالی آمریکا به نفع ایران صادر شود؛ از آنجا که رای دادگاههای میانی و پایینی به نفع ایران بوده احتمال موفقیت در این دادگاه نیز بالاست.
گیل استاین رئیس موسسه شرق شناسی شیکاگو در این زمینه در گفتگویی با خبرنگار مهر از آمار دقیق الواح هخامنشی که در موسسه شیکاگو قرار دارد اظهار بی‌اطلاعی کرده و گفت: مسئولیت این الواح بر عهده فرد دیگری در این موسسه است. همچنین بیشتر این الواح شکسته و در قطعات کوچک هستند اما بهترین تخمینی که می توانم بزنم این است که بین ۶ تا ۷ هزار لوح با تکه های بزرگ وجود دارد. این الواح از زمانی که وارد شیکاگو شده اند تاکنون در حال مطالعه هستند و به عنوان یک امانت در دهه ۱۹۳۰ به آمریکا فرستاده شدند.
گیل استاین گفت: موسسه تعداد زیادی از الواح را بعد از مطالعه به ایران برگشت داده است و بقیه الواح نیز امانتی هستند تا ما روی آنها مطالعه انجام دهیم و به ایران بازگردانیم. بیش از ۳۰ هزار لوح به ایران تاکنون برگشت داده شده است و من در سال ۲۰۰۳ حدود ۳۰۰ لوح کامل را که مورد مطالعه قرار گرفته بود به ایران برگشت دادم بنابراین به قول و موافقتی که بین ایران و دانشگاه شیکاگو انجام شده است متعهد هستیم.
پرونده دیگر برای برگشت اشیای تاریخی چغامیش
حدود ۷۰ سال است که این الواح گلی در آمریکا توقیف شده اما این الواح تنها کتیبه های هخامنشی نبودند که ایران آنها را به یک کشور خارجی سپرد تا مطالعات علمی روی آن انجام شود.
چهارشنبه هفته گذشته بود که گیل استاین رئیس این موسسه شرق شناسی به همراه ۱۰۸ شی تاریخی به دست آمده از حفاری های چغامیش به ایران آمد. این اشیا نیز در سال ۱۳۴۳ برای مطالعه به موسسه شیکاگو امانت داده شد و قرار بود سه سال بعد آنها را به ایران برگردانند. اما از ۲۶۴ شی، تعداد ۱۵۶ شی تاریخی در سال ۱۳۴۵ به ایران بازگردانده شد ولی اشیاء دیگر در دست این موسسه باقی ماند.
در دهه ۶۰ ایران اعتراض کرد که هنوز این اشیا در آمریکاست در حالی که می بایست سال ها پیش به ایران برگشت داده می شد. بالاخره در سال ۱۳۹۳ دادگاه های آمریکا اعلام کردند که این اشیا متعلق به ایران است و باید به ایران برگشت داده شود در این میان اداره نظارت بر دارایی های خارجی آمریکا اجازه نهایی را برای برگشت این اشیا به موسسه نمی داد تا اینکه بالاخره دوم اردیبهشت ماه گیل استاین رئیس موسسه شرق شناسی به همراه ۱۰۸ شی باقی مانده در این موسسه به ایران آمد و این اشیاء را به مسئولین موزه ملی ایران تحویل داد.
کتیبه ها و آثار تاریخی به دست آمده از منطقه چغامیش همگی از دوره شهرنشینی ایران و جنوب عراق حکایت می کنند و نشان دهنده این هستند که ۶ هزار سال پیش ایران دارای تکنولوژی و مدیریت شهری بوده است.
۱۰۸ شی تاریخی چغامیش به زحمت به ایران رسید الواح گلی که تا کنون به ایران آمده اند نیز همین طور. با این حال حدود ۷ هزار کتیبه هخامنشی دیگر در اختیار آمریکا و منتظر رای دادگاه فدرال برای برگشت به ایران است.
در طول همه این سالها اشیای تاریخی چغامیش و الواح گلی که برای مطالعه به آمریکا فرستاده شده بود، به زحمت و در نهایت با طرح دعوی به ایران برگشت داده شد.بنابراین ایران در حال حاضر قصد ندارد تا هیچ اثر تاریخی دیگری را برای مطالعه به خارج از کشور بفرستد.
دیگر نیازی نیست اشیاء تاریخی از ایران خارج شود
در این باره، محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور به خبرنگار مهر گفت: اگر در سالهای گذشته آثار تاریخی برای انجام آزمایش های مختلف، اسکن و تحقیق به خارج از کشور فرستاده می شد، اکنون بسیاری از این کارها در ایران قابل انجام است و امروزه علم به قدری پیشرفت کرده که می توان از آن شی عکس گرفت و تصویر را به خارج از کشور فرستاد تا پژوهشگران روی آن تحقیق کنند و نتیجه را به ما بدهند. بنابراین دیگر نیازی نیست که هیچ شی تاریخی از ایران برای انجام مطالعات خارج شود.
وی بیشتر توضیح داد و گفت: ممکن است احتیاج به برخی از پژوهش هایی داشته باشیم که دسترسی به آنها امکانات ویژه ای لازم داشته باشد و ما آن امکانات را در اختیار نداشته باشیم بنابراین در این صورت تنها ملاتی از سفال و یا نمونه کوچکی از آن را برای انجام تحقیقات به خارج از کشور می فرستیم نه اثر کامل را.
خستگی پرونده ها هنوز از تن ایران بیرون نرفته است
بازپس گرفتن اشیایی که به خارج از ایران برای مطالعه رفته بود، به حدی برای متولیان حقوقی و میراثی ایران سخت بوده است که انتظار می رود، تا مدتها فکری در این باره هم به ذهن آنها خطور نکند. طالبیان هم معتقد است ؛ «حتی نمی خواهیم تا مدتها در این باره فکر کنیم چون هنوز تعدادی از الواح گلی در آمریکا مانده است و هنوز خسته‌ایم!»
معاون میراث فرهنگی کشور درباره آثار تاریخی دیگری که به کشورها برای امانت داده شده اند نیز گفت: تا جایی که من مطلع هستم، هیچ شی تاریخی دیگری برای مطالعه به کشورهای دیگر فرستاده نشده شاید هم فرستاده شده ولی ما هنوز خبر نداریم.
همیشه این کشورهای خارجی بوده اند که به آثار تاریخی ایران برای انجام مطالعات و تحقیقاتشان نیاز داشته اند بنابراین خواهان داشتن آثار تاریخی ایران چه در پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی خود و چه در موزه هایشان بوده اند. اما اکنون هیچ شی تاریخی آنطور که معاون میراث فرهنگی کشور گفت در موسسه شرق شناسی شیکاگو نیست. با این حال او مطمئن نیست که در کشورهای دیگر نیز آثار تاریخی ایران برای مطالعه وجود داشته باشد.
شاید بهتر است مطالعات بیشتری روی آثار تاریخی برده شده از ایران انجام داد شاید هم آثاری به خارج از کشور برای مطالعه فرستاده شده باشد اما ایران از آن مطلع نیست همانطور که مدتها مسئولان ایرانی از وجود آثار چغامیش در موسسه شیکاگو بی خبر بودند. قاعدتا این اقدامات مختص به فعالیت های مطالعاتی خواهد بود که با توافق ایران انجام شده وگرنه موزه‌های خارجی پر هستند از اشیای و اموالی که به صورت غیرقانونی به یغما رفته و یا در دوره های تاریخی گذشته، توسط حاکمان ایران به خارجی ها هدیه داده شده اند.
گزارش: فاطیما کریمی