گرگان– حرمت بناهای باارزش بافت تاریخی گرگان در سایه بی‌برنامگی متولیان حفظ نشده و در حالی سرپناهی برای کارتن‌خواب‌ها شده‌اند که می‌توانستند ارزش‌افزوده فراوانی برای گلستان داشته باشند.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – زهرا بهرامی: بافت تاریخی گرگان که ۸۴ سال قبل به‌واسطه معماری منحصربه‌فردش در فهرست نخستین آثار ملی کشور به ثبت رسید امروز حال خوبی ندارد. کارتن‌خواب‌ها و سارقان تنها کسانی هستند که این روزها حالی از این بناهای ارزشمند متروکه می‌پرسند؛ خانه‌های تاریخی که باکمی توجه و تغییر کاربری می‌توانند ارزش‌افزوده بالایی برای گلستان به همراه داشته باشند.
در سایه بی‌توجهی متولیان و مالکان این خانه‌های باارزش تاریخی نه‌تنها به‌عنوان هویت فرهنگی و تاریخی حفظ نمی‌شوند بلکه به‌واسطه متروکه شدن، به محل‌های پرخطر و آسیب‌زا در گرگان تبدیل‌شده‌اند.
این روزها به‌واسطه شکایت‌های مردمی و خطرزا بودن این بناها شهرداری، برای رفع خطر این بافتهای تاریخی از دستگاه قضا در گلستان مجوز تخریب می‌گیرد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان گلستان به تشریح موضوعات پشت پرده این مجوزها و آسیب‌های موجود اشاره‌کرده و به خبرنگار مهر گفت: پیشگیری از جرم و آسیب‌های اجتماعی، مجموعه‌ای از اقدامات منسجم و هماهنگ است که برای شناسایی پیش‌بینی، کنترل و کاهش فرصت‌های آسیب‌زا و جرم‌زا با همکاری دستگاه‌های اجرایی و مشارکت‌های مردمی انجام می‌شود.
حسین شعبانی افزود: به‌موازات توسعه شهرنشینی، پیشگیری‌های وضعی در حوزه محیط شهری و اصلاح مبلمان جوامع مذکور ازجمله وظایف دستگاه قضاست.
تأکید بر تغییر کاربری برخی بناهای تاریخی
وی با تأکید بر اینکه در کنار رشد و پیشرفت شهری باید ساختار مناطق مسکونی قدیمی، رهاشده و متروکه و یا غیرقابل استفاده تغییر وضعیت پیدا کنند، ادامه داد: گرگان باسابقه بیش از چند صدسال سکونت، از این موضوع مستثنا نیست؛ به‌خصوص در نقاط مرکزی گرگان بناها و منازلی وجود دارد که دارای سابقه ساخت چند صدساله است و از این حیث موردحمایت سازمان میراث فرهنگی است.
شعبانی با یادآوری این هرگونه اصلاح و مرمت و تغییر در این بناها باید با حفظ میراث معنوی گذشتگان انجام شود، اضافه کرد: از یکسو موقوفه بودن اکثریت قریب به‌اتفاق عرصه و اعیان مناطق مرکزی گرگان و دخالت اداره کل اوقاف باهدف حمایت از مصلحت حفظ موقوفه و جلوگیری از هرگونه تعدی و تجاوز و تخریب اعیانی‌های موجود در عرصه‌های اوقافی را ایجاب می‌کند و از سوی دیگر تخریب اعیانی و ساخت‌وسازهای جدید نیز باید با رعایت حقوق موقوفه به عمل آید.
وی بابیان اینکه نبود سازوکارهای سهل و آسان بسیاری از بناهای تاریخی را به کانون آسیب تبدیل کرده است، تصریح کرد: بنابراین کاهش مناطق و موقعیت‌های آسیب‌پذیر شهری و ساماندهی منازل و مناطق مسکونی مستلزم جلب رضایت و موافقت ادارات کل اوقاف و میراث فرهنگی و گردشگری استان است که عموماً به توافق سه‌جانبه (شهرداری – اوقاف – میراث فرهنگی) منجر نمی‌شود و مستلزم دخالت دادستان و مقامات قضائی و اتخاذ تدابیر قضائی برای رفع مناطق پرخطر شهری است.
پیشنهاد تدوین و اجرای طرح مشترک ساماندهی منازل متروکه
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان گلستان خاطرنشان کرد: در بازدیدهای به‌عمل‌آمده از برخی منازل رهاشده و متروکه شهری آثاری از سکونت موقت معتادان، زنان و دختران آواره و مجرمین حرفه‌ای یا نگهداری اموال مسروقه به‌دست‌آمده است که نشانه ضرورت ساماندهی این مناطق است.
وی بابیان اینکه آمار دقیقی از تعداد مناطق مسکونی و منازل متروکه و رهاشده شهر گرگان وجود ندارد، اظهار کرد: تاکنون مکاتبات متعددی از سوی شهرداری و یا حتی نهادهای مدنی و منطقه‌ای شهری با دادستان انجام‌شده است که دخالت دادسرا در حل‌وفصل امر را خواستار شده‌اند.
به گفته وی دادسرا نیز بنا بر وظیفه ذاتی خود در حفظ نظم و امنیت عمومی و شناسایی نقاط جرم خیز باهدف کاهش فرصت‌های مجرمانه، با مراجع اداری سه‌گانه فوق مکاتباتی برای ساماندهی منازل – حصارکشی آن‌ها، الزام به تعمیر و مرمت و یا تخریب برخی منازل بلااستفاده رهاشده انجام داده است.
باید تغییر کاربری و تلاش برای مرمت و اصلاح ساختمانی و بهبود وضعیت شهری و عمرانی مناطق مسکونی بافت تاریخی و ساماندهی منازل متروکه و رهاشده از اولویت‌های مدیریت شهری قرار گیرد
شعبانی همچنین گفت: برخی از آزادسازی خیابان‌ها و کوچه‌های شهر گرگان و تعریض کوچه‌ها نیز ناشی از این تدابیر پیشگیرانه در دادستانی است.
وی با تأکید بر اینکه واگذار کردن امور به مقامات و مراجع قضایی برای حل اختلاف یا الزامات قضایی در اصلاح ساختاری نمی‌تواند پاسخگوی رفع نواقص موجود باشد، متذکر شد: باید تغییر کاربری و تلاش برای مرمت و اصلاح ساختمانی و بهبود وضعیت شهری و عمرانی مناطق مسکونی بافت تاریخی و ساماندهی منازل متروکه و رهاشده از اولویت‌های مدیریت شهری قرار گیرد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان گلستان پیشنهاد داد: با همکاری دستگاه‌های اجرایی دخیل و رعایت برخی مصلحت‌ها طرح مشترکی تدوین و اجرا شود تا در بهبود زندگی ساکنان و کاهش فرصت‌های ارتکاب جرم و بالا بردن هزینه‌های ارتکاب جرم، در بناهای تاریخی متروکه مؤثر باشد.
مستندسازی از بناهای تاریخی پرخطر گرگان
کارشناس مسئول بناها و بافتهای تاریخی گرگان از اعلام لیست بناهای تاریخی پرخطر گرگان به شهرداری خبر داد و به خبرنگار مهر گفت: مستندات و تصاویری از بناهای در معرض خطر در بافت گرگان تهیه و تنظیم و به شهرداری گرگان ارسال‌شده است.
جاوید ایمانیان افزود: با توجه به آنکه بافتهای تاریخی سند هویت فرهنگی هر جامعه‌ای هستند، قانون‌گذار تکالیفی را نیز به عهده سایر دستگاه‌ها ازجمله شهرداری‌ها و شوراهای اسلامی شهرها و روستاها نهاده است.
وی ادامه داد: مطابق بند ب ماده ۱۵۶ قانون برنامه سوم تنفیذی در برنامه چهارم مقرر می‌دارد، مشارکت و مساعدت در حفظ و نگهداری بناهای فرهنگی و تاریخی و همکاری در حفاظت از بافتهای تاریخی به عهده شهرداری و شورای شهر است.
وی اضافه کرد: به‌موجب بند ۶ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۶۶ قانون برنامه توسعه شهرداری‌های دارای بافت تاریخی مکلف‌اند از هرگونه تخریب، تجاوز به حریم، مرمت تعمیر و تغییر کاربری مغایر با ضوابط حفاظتی اعلام‌شده جلوگیری کنند.
ایمانیان تأکید کرد: مطابق ماده ۳ آیین‌نامه حفاظت از میراث فرهنگی کشور مصوب ۲۸ خرداد ۱۳۸۱ شورای امنیت، شهرداری‌های سراسر کشور موظف هستند در هر مورد که خود اقدام به عملیات عمرانی کرده یا مجوز آن را صادر می‌کنند، نظر سازمان میراث فرهنگی را استعلام و بر اساس آن اقدام کنند؛ بنابراین تنها راه همکاری این دستگاه‌ها عمل به تکالیف قانونی آن‌هاست.
کارشناس مسئول بناها و بافتهای تاریخی گرگان همچنین تصریح کرد: هم‌اکنون بیش از ۳۰۰ بنای تاریخی ارزشمند در بافت تاریخی گرگان وجود دارد که حدود ۲۵۰ بنای باارزش تاریخی تاکنون برای حفاظت مصوبه کمیسیون ماده ۵ را دریافت کرده‌اند.
ایمانیان همچنین افزود: تاکنون تنها ۳۰ بنای تاریخی شامل خانه و امامزاده و … در بافت تاریخی گرگان در فهرست آثار ملی ثبت‌شده و حدود ۶۰ بنای تاریخی نیز قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی رادارند.
وی یادآور شد: درواقع تمام بناهای ارزشمند گرگان دارای ظرفیت معماری بومی بوده و باید با همکاری مالکان تملک شده و یا کاربری فرهنگی و آموزشی برای آن‌ها تعریف شود تا بتوان با استفاده از آن‌ها به احیاء بافت تاریخی گرگان کمک کرد و با همکاری دستگاه‌های متولی از تخریب از بافتهای ارزشمند تاریخی جلوگیری کرد.
برنامه مدیریتی برای بناهای تاریخی نداریم
کارشناس مسئول بناها و بافتهای تاریخی گرگان سخنی از تغییر کاربری بناها به میان نیاورد بلکه بر تعریف کاربری بناهای ارزشمند و تاریخی تأکید داشت، نکته‌ای که مدیر دفتر بهسازی و احیای بافت تاریخی گرگان نیز بر آن تأکید داشت و به خبرنگار مهر گفت: بناهای متروکه بافت تاریخی از چند منظر مختلف می‌تواند موردتوجه قرار گیرد زیرا بناهای موجود در این بافت تاریخی، هم ارزش نیستند.
حسین کتولی متذکر شد: درجه‌بندی‌های متفاوت تاریخی و زمانی و همچنین نوع و کیفیت بنا، معماری و حتی جانمایی و… هریک می‌تواند وجه تمایز بناهای متروکه در بافت تاریخی گرگان باشد ازاین‌رو نمی‌توان نسخه واحدی برای تمام خانه‌های تاریخی و متروکه در بافت تاریخی گرگان پیچید.
وی به نوع دیگری دسته‌بندی بناهای تاریخی متروکه گرگان بر مبنای مالکیت اشاره و تصریح کرد: مالکیت خصوصی، سوداگرانِ و همچنین مالکیت دولتی و عمومی از انواع مالکیت‌های خانه‌های تاریخی گرگان هستند که هر یک به‌نوعی در متروکه شدن بناهای تاریخی تأثیر دارند.
ایمانیان حفاظت معماری به تشریع هر یک از انواع مالکیت‌ها پرداخت و اضافه کرد: دسته اول مالکین خصوصی هستند که یا بناها را رها کرده و در جای دیگر ساکن هستند و یا اینکه به دلیل انجام نشدن انحصار وراثت در چند نسل مالک واقعی بنا مشخص نیست.
وی ادامه داد: دسته دیگر مالکان سوداگری هستند که در با سرمایه اندک، معامله‌های شیرینی در بافت تاریخی گرگان انجام می‌دهند.
وی خاطرنشان کرد: این افراد خانه‌های تاریخی را به‌عنوان بناهای کلنگی می‌خرند و منتظر یکسری طرح و قوانین برای سودجویی هستند؛ به‌عنوان‌مثال پرداخت تسهیلات در محدوده بافت فرسوده که بافت تاریخی گرگان نیز در این لیست قرارگرفته است.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه گلستان همچنین به دسته سوم مالکین اشاره کرد و گفت: دسته سهم مالکین دولتی و عمومی مانند میراث فرهنگی، اوقاف، شهرداری و … هستند که از یک تا ۶ دانگ بناهای تاریخی به نام آن‌هاست.
کتولی بابیان اینکه نگاه این دسته از مالکین الزاماً مرمت و احیاء بناهای تاریخی نیست، اظهار کرد: هم‌اکنون هیچ پلان مدیریتی برای حفاظت و احیاء بناهای تاریخی و متروکه در گرگان از سوی هیچ‌یک از انواع مالکین وجود ندارد.
مدیر دفتر بهسازی و احیای بافت تاریخی گرگان از تغییر کاربری خانه‌های تاریخی متروکه گرگان به‌عنوان تاکتیک و روشی برای احیاء نام برد و تأکید کرد: تغییر کاربری یک نوع راه‌حل برای احیاء این بناهاست اما مهم‌تر از آن رغبت و همت مالکان و متولیان است.
کتولی با تأکید بر اینکه تغییر کاربری یک استراتژی نیست، ادامه داد: باید بپذیریم ما هنوز نتوانسته‌ایم مانند شهرهای اصفهان و کاشان که بخش خصوصی در حفاظت و مرمت خانه‌های تاریخی همت کرده‌اند، ورود کنیم.
وی متذکر شد: هم‌اکنون بحث اساسی بر سر آن است که چه کسی در آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی و همچنین نشر این تفکر که بناهای تاریخی باید از حالت متروکه خارج‌شده و ارزش‌افزوده به همراه داشته باشند تا حفاظت شوند، همت خواهد کرد؟
هرچند به گفته کارشناسان و متخصصان تعیین کاربری و تغییر کاربری می‌تواند راهی برای حفاظت از بناهای تاریخی و احیاء خانه‌های باارزش و متروکه گرگان باشد اما آیا به‌راستی متولیان، مالکان و مدیریتی شهری برای نجات بافت تاریخی گرگان همت خواهد کرد؟!