هر ساله در ایام عید گردشگران زیادی به مشهد می‌روند و از استانی مانند سمنان گذر می‌کنند بی‌توجه به همه جاذبه‌های گردشگری این استان؛ شاهرود می‌تواند یکی از شهرهای میزبان زائران مشهد در سمنان باشد.
خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: تا به حال شاید برایمان پیش آمده که پس از مسافرت به شهر یا منطقه‌ای، حسرت ندیدن برخی از جاذبه های گردشگری طول مسیر عبور یا آن منطقه را خورده باشیم. با خود می‌گوییم ای کاش با صرف هزینه و وقتی که متقبل شده‌ایم فلان مکان را هم می‌دیدیم، چرا که با وجود تعدد جاذبه‌های سایر استان های ایران و یا خارج از کشور فرصت سفر مجدد کمتر پیش بیاید و مستلزم وقت و هزینه دیگری است.
با این مقدمه قصد داریم برای کسانی که قصد زیارت بارگاه امام هشتم(ع) و یا همان گردشگری مذهبی را دارند به منظور رفع خستگی مسیر و تنوع بخشی به سفر، شهری را معرفی کنیم که در میانه مسیر ۹۰۰ کیلومتری تهران به مشهد قرار دارد. منطقه‌ای که به خاطر تنوع اقلیمی در کوچک‌ترین محدوده به «قاره کوچک» مشهور است. و آن جایی نیست مگر شاهرود.
شهرستان شاهرود با اقلیم های متفاوت جغرافیایی، بزرگترین پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده را در خود جای داده و با احتساب مناطق شکار ممنوع به سرزمین پنج اقلیم نیز مشهور است.
این تنوع اقلیمی به قدری آشکار است که کوتاه ترین فاصله کویر تا جنگل در اینشهرستان قرار دارد، به طوري كه با طیّ مسافت کوتاهی در حدود ۴۵ كيلومتر از شاهرود به سمت شمال به جنگل های هیرکانی ابر با زیباترین چشم اندازها (کهن ترین جنگل جهان) می رسیم و با طی ۸۰ کیلومتر به سمت جنوب به رمل های ماسه ای کویر چاه جام و در نهایت به طرود و نخلستان های آن می رسیم که مردم آن منطقه به شتر داری مشغولند.
میراث فرهنگی
اماکن تاریخی ارزشمند شهرستان عبارتند از مجموعۀ تاریخی بسطام، بازار، خانۀ یغمایی ها، مسجد جامع و مسجد شیخ علی اکبر شاهرود. از بعد جاذبه های معنوی و فرهنگی این خطه می توان به وجود مقابر عرفای بزرگی چون سلطان العارفین بایزید بسطامی، شیخ ابوالحسن خرقانی و خاستگاه شاعران بزرگی چون فروغی بسطامی اشاره کرد. وجود ۵ موزۀ باستان شناسی و مردم شناسی شاهرود، موزه عرفان شرق بسطام، موزۀ آب، موزۀ تاریخ طبیعی شاهرود و موزۀ مزج نشان از غنای فرهنگی، طبیعی و تاریخی این شهرستان دارد.
جاذبه های طبیعی
مهمترین بخش جاذبه‌های گردشگری شهرستان شاهرود، جاذبه‌های طبیعی و منحصر به فرد آن است که مهمترین آن جنگل ابر از زیباترین چشم اندازهای طبیعی کشور محسوب می‌شود که در تعطیلات نوروز به دلیل شرایط جوی کمتر به آن پیشنهاد می شود اما در ماه های اردیبهشت تا آبان، هر فصل آن زیبایی و جذابیت خاص خود را دارد.
مناطق حفاظت شده خوارتوران، خوش ییلاق و منطقۀ شکار ممنوع تپال با حیات وحش نادر همچون یوزپلنگ و گورخر آسیایی و زاغ بور (پرندۀ آندمیک ایران) از جاذبه های طبیعی شهرستان شاهرود به شمار می روند. در این شهرستان ۸ منطقه نمونۀ گردشگری شامل ۱-جنگل ابر ۲- جنگل اولنگ ۳-جنگل قَطری ۴- منطقه حفاظت شدۀ خوارتوران ۵- منطقه حفاظت شدۀ خوش ییلاق ۶- بافت تاریخی و آبشار تنگه داستان مجن ۷- منطقۀ رضا آباد ۸- منطقۀ فرحزاد و چشمه هفت رنگ و نیز یک شهر نمونه گردشگری (بسطام) وجود دارد.
بازار شاهرود هم يكي از بازارهاي تاريخي و بزرگ استان است كه در مركز شهر شاهرود (میدان جمهوری) قرار دارد. بازار شاهرود علاوه بر راسته اصلي داراي سه سوق و چهارسوق و چندين کاروانسرا، آب انبار و حمام است و از نظر اقتصادي از جايگاه ويژه اي برخوردار است.
موزه های شاهرود
این موزه به عنوان گنجینه ای از آثار تاریخی و فرهنگی شهرستان، در خیابان فردوسی جنب شهرداری قرار دارد. ساختمان موزۀ در سال های ۱۳۰۶- ۱۳۰۷ ه. ش به عنوان بلدیه ساخته شد. این بنا به شمارۀ ۱۸۸۸ در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است. در این موزه آثاری از تپه های تاریخی شهرستان از جمله تپه سنگ چخماق بسطام و تپه بلوار شاهرود به نمایش درآمده است.
موزه تاريخ طبيعي شاهرود در بهمن ماه سال ۱۳۸۹ در بنایی به مساحت ۲۰۰ متر مربع تأسيس و راه اندازي شد. این موزه در ابتدای بزرگراه شاهرود – بسطام در کنار ادارۀ حفاظت محیط زیست شهرستان شاهرود قرار دارد.
در این موزه ۴۲ گونه از جانوران اعم از پستانداران، خزندگان و پرندگان به صورت تاکسیدرمی نگهداری می‌شوند. از آن جمله می توان به قوچ و ميش، کل و بز، آهو، گربه سانان برگرفته از مناطق حفاظت شدۀ خوارتوران، خوش ییلاق و منطقۀ شکار ممنوع تپال اشاره کرد. این موزه همه روزه از ساعت ۹ صبح الی ۱۳ و در تعطیلات نوروز پذیرای مسافران و گردشگران است.
موزۀ آب شاهرود به عنوان نخستین موزۀ خصوصی کشور در زمینۀ فن آوری صنعت آب و سازه های آبی در سال ۱۳۹۰ افتتاح شد. این موزه در فضایی به وسعت ۴۷۰ متر مربع در محل تکیۀ تاریخی برنجی واقع در خیابان مصلی شاهرود، بالغ بر ۳۰۰ شئ مرتبط با صنعت آب را به نمایش گذاشته است.
مسجد شیخ علی اکبر شاهرود
این مسجد متعلق به دورۀ قاجاریه است و به همّت مرحوم شیخ علی اکبر مجتهد از روحانیون مجتهد و عالی رتبۀ شهر بنا نهاده شده است. این بنا با قدمت ۱۷۰ ساله از زیباترین و کاملترین مساجد شهرستان شاهرود است. این بنا در در سال ۱۳۷۶ به شمارۀ ۱۹۱۸ در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است.
خانۀ یغمایی های شاهرود
این خانه بجای مانده از خانه های زیبای شاهرود قدیم است و در خیابان تهران، خیابان ۸ شهریور (بهرام) واقع است. در اوایل دورۀ پهلوی به سال ۱۳۰۵ ه. ش ساخته شده و به لحاظ مشخصه های معماری سنتی در سطح شهرستان بی نظیر است. فرم پلان بصورت حیاط مرکزی است. بالاخانه که روی دالان قرار دارد با یک پله مارپیچ، دسترسی به آن امکان پذیر است. در قسمت ضلع غربی حیاط، بادگیر وحوضخانه و اتاق های مهمان، ایوان و آب انبار قرار دارند. درضلع شمالی، اتاق های زمستانه قرار دارند.
مجموعۀ تاریخی و آرامگاه بایزید بسطامی
مقبرۀ بایزید بسطامی این عارف شهیر در شهر بسطام (کیلومتر ۶ شمال شاهرود) و شمال مقبرۀ امامزاده محمد(ع) قرار دارد. مقبرۀ این عارف فاقد هرگونه تزئین است و به نظر می‌‌رسد هیچ گاه ساختمانی مشابه مقبرۀ دیگر بزرگان روی آن بنا نشده باشد و در حقیقت بی اعتنایی به مادیات و گریز از تجمل در این آرامگاه به وضوح به چشم می خورد. وارستگی و بی نیازی بایزید بسطامی حتی بعد از مرگ وی و گذشت بیش از یازده قرن در مرقدش مشهود است. مقبرۀ بایزید بسطامی داری یک پنجرۀ مسقف آهنی است. روی قبر یک سنگ مرمر قرار دارد که کلماتی از مناجات مشهور امام علی(ع) برآن حک شده است.
مسجد جامع و برج کاشانۀ بسطام
مسجد جامع بسطام در ۱۰۰ متری جنوب مجموعه تاریخی قرار دارد. این مسجد به ۲ قسمت تقسیم می شود. صحن مسجد مربع و فضای آن باز است. قسمت دوم از لحاظ شیوه و صنعتی که در ساختن آن بکار رفته با قسمت اول فرق دارد. تفاوت فاحش گچبری مستطیل دوم با تمام گچبری‌های این محراب کاملاً محسوس است. شکل خارجی آن کثیرالاضلاع و منتظم سی ضلعی است. در بالای برج دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد که روی آن مطالبی نوشته شده است. در ضلع جنوب غربی این برج روی یک آجر کلمۀ “بسم اله الرحمن الرحیم” با خط ثلث بسیار زیبایی حک شده است. تاریخ ساخت آن به درستی مشخص نیست و به عقیدۀ اهالی محل این برج قبل از اسلام آتشکدۀ زرتشتیان بوده است. بعضی از مشرق شناسان از جمله “گدار” بر این باورند که این بنا از آثار غازان خان مغول است و اسم اصلی آن غازانه بوده و به مرور زمان و بدون توجّه به اصل آن “کاشانه” نام نهاده شده است.
موزۀ عرفان شرق بسطام
موزۀ عرفان شرق در سال ۱۳۸۹ از سوی اداره ميراث فرهنگي، صنایع دستی و گردشگری شهرستان شاهرود در مجموعۀ تاريخي بسطام افتتاح شد. بنای این موزه معروف به گنبد غازان خان مربوط به سال های ۶۷۰ تا ۷۰۳ ه. ق است. طبق نوشته های کتب مختلف، غازان خان گنبدی برآرامگاه امام زاده محمد (ع) وگنبدی نيز برای آرامگاه بايزيد بنا کرد و در نظر داشت که جسد بايزيد را بدانجا منتقل کند.
پلان گنبد غازان خان مربع شکل و به ضلع ۵/۷ متر است که در نمای شمالی و شرقی آن طاقنماهايي تعبيه شده که با ايجاد سايه روشن، بنا را از حالت يکنواختی و کسل کننده در آورده است.
در اين موزه كتاب هاي نفيس قديمي، قرآن هاي خطي، ابزار روشنايي (شمعدان) و اشياي هديه به آستان مقدس امامزاده محمد (ع) بسطام به نمايش در آمده است. اشیاء دیگری مانند ظروف چینی دورۀ صفویه، درب های منبت کاری شده و غیره در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی
این آرامگاه در ۲۴ کیلومتری شمال شاهرود (محور آزادشهر) در شمال روستای قلعه نو خرقان قرار دارد. فضای سبز اطراف آن به آرامگاه طراوت و قداست خاصی بخشیده است. روی قبر شیخ یک قطعه سنگ مرمری قرار دارد که اشعاری برآن حک شده است. در حال حاضر از مسجد و گنبد یاد شده، فقط محراب آن باقی مانده است که برخلاف مسجد های دیگر رو به مغرب است.
بافت تاریخی و آبشار تنگۀ داستان مُجن
شهر كوچك و زيباي مجن با نماي شهري خاص خود و طبيعتي با صفا به نگین سرخ فام کویر شهرت يافته و در ۳۳ کیلومتری شمال غربی شاهرود واقع است. بافت فشرده سنتي به صورت پلكاني بر بالاي كوه، رو به آفتاب نمايان است به ويژه خانه هاي بومي كه با مصالح سنتی به رنگ سرخ زينت داده شده نگاه هر تازه واردي را به خود جلب مي كند.
مجن به علت داشتن طبيعت دلپذير (آبشار تنگه داستان، منطقۀ گردشگری فرحزاد و چشمۀ هفت رنگ) معماري بومي و فرهنگ سنتي تا حدي دست نخورده باقی مانده و از جذابترين نقاط ايرانگردي محسوب می شود.
منطقه طرود
منطقۀ کویری طرود در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شاهرود که بزرگترین نخلستان های شمالشرق کشور را در خود جای داده به همراه رمل‌های کویری زیبا و دیدنی چاه جام و بلندای زیبا و دیدنی آرامگاه پیرمردان (از نوادگان حضرت ابوالفضل(ع)) جلوه ای دیگر از قدرت یزدان پاک را در شهرستان به تماشا می گذارد.
صنایع دستی
نمد روستای ابرسج، بافت گلیچ، جاجیم و چوقا (نوعی پارچه پشمی) درشهر مُجن، منبت چوب، ساخت سازهای سنتی، گلیم بافی، تراش سنگ های نیمه قیمتی، سفال و سرامیک شاهرود، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب (از فنون قدیمی شهر شاهرود) و رودوزی های سنتی از جمله رشته های فعال در این شهرستان شناخته می شود. شایان ذکر است صنعت سرامیک سازی شاهرود در عرصۀ بین المللی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
سوغات شاهرود
از مهمترين سوغات شاهرود مي توان به قيسي، برگه زردآلو و انگور اشاره کرد كه به خاطر كيفيت و تنوع نه تنها مورد توجه مسافران قرار مي گيرد بلكه صادرات آن نيز چشمگير است. اگر به شاهرود سفر كرديد حتی براي استراحت مي توانيد چند ساعتي را در پارک جنگلی آبشار یا بلوار در ميان طبيعتي زيبا سپري كنيد تا سفر در جاده اي كويري را به فراموشي بسپاريد. شاهرود تلفيقي از طبيعت سرسبز، اماكن تاریخی، عرفانی و مردمي با صفاست. شهري كه مقدمتان را با گل پذيراست و دعاي خيرشان بدرقۀ راهتان…
شاهرود را باید دید و برخوان مردم مهمان نوازش نشست همان گونه که بزرگانش به آنان آموخته اند: هر که در این سرا درآید نانش دهند و از ایمانش نپرسند.
گزارش : علیرضا اسلام پناه