بناهای ساسانی فارس در راه ثبت جهانی

به گزارش خبرنگار مهر، در استان فارس طی دوره های مختلف بناهای شاخصی وجود داشته اند که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده اند.

مشهورترین این بناها را می توان به تخت جمشید و پاسارگاد اشاره کرد که البته طی چند سال اخیر باغ ارم نیز به فهرست میراث جهانی اضافه شده است.

اما طی مدت اخیر مسئولان میراث فرهنگی اعلام کرده اند که در حال تکمیل پرونده برای ثبت جهانی مجموعه ساسانی در فارس هستند که در شهرستان فیروزآباد و سروستان قرار دارد.

در این راه البته موانعی وجود دارد که مهمترین آن ممرت و احیاء این آثار به سطحی که قابل ثبت در فهرست جهانی باشد و در عین حال فعالیتهای حقوقی و تعیین حریم این بناها که در این خصوص دوستداران و کارشناسان میراث فرهنگی نسبت به توجه به این مسائل تاکیدات ویژه ای دارند.

در این راستا مدیر کل میراث فرهنگی استان فارس از پیگیری ثبت جهانی سه مجموعه ساسانی خبرداد و به خبرنگار مهر گفت: سالیانه کشور ایران برای ثبت آثار خود در لیست جهانی سهمیه ای دارد که در سال جاری این سهمیه به استان فارس اختصاص یافته است.

مصیب امیری ادامه داد: بر این اساس مقرر شده سه مجموعه ساسانی که شامل آتشکده فیروزآباد، قلعه دختر و کاخ ساسانی سروستان است برای پیگیری و ثبت جهانی به تهران معرفی شود.

وی افزود: در این راستا میراث فرهنگی استان فارس اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده که می توان به مستندسازی و مرمت اضطراری این بناها برای ثبت جهانی اشاره کرد.

مدیر کل میراث فرهنگی استان فارس با تاکید بر اینکه این پرونده ظرف دو ماه آینده آماده می شود، اظهار داشت: این آثار ساسانی دارای ویژگیهای منحصر به فردی هستند و حتی تنها بنای گنبددار به شمار می روند.

کاخ اردشیر یا آتشکده فیروزآباد

وی با تاکید بر اینکه این بناها از نظر تاریخی و معماری دارای ویژگیهای خاصی هستند، بیان کرد: در حال حاضر میراث فرهنگی کارهای استانی از جمله تهیه مدارک، مستندسازی و… را پیگیری می کند.

مجموعه کاخ سروستان که قدیمی‌ترین گنبد آجری کشور را در خود جای داده است در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده است. این کاخ در 90 کیلومتری شهر شیرازواقع شده است.

قلعه دختر در شش کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز در دامنه کوهی مشرف به جاده قرار دارد.  این قلعه از سه جهت شمال، غرب، جنوب با صخره کوهستانی با ارتفاع غیر قابل نفوذ محصور است و بر هر صخره با روی بلند و برج های دیده بانی ساخته شده در سمت شرق با فاصله بیش از یک کیلومتر از قلعه دیوار سنگی محکمی کشیده شد تا مانع ورود افراد شود.

همچنین اردشیر یکم، سر سلسله دودمان ساسانی، کمی قبل یا اندکی پس از پیروزی بر «اردوان پنجم» آخرین پادشاه اشکانی در نزدیکی شهر گور که خود بنیانگذار آن بود در مجاورت برکه ای که همچنان جوشان است، یکی از مهمترین ساختمانهای دوره ساسانی را بنا نهاد، این بنا که از سنگ لاشه و ملات گچ ساخته شده به کاخ اردشیر یا آتشکده مشهور است.

مشاور برنامه‌ریزی خانه فرهنگ جاودان در شیرازنیز در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: مجموعه های ساسانی آتشکده، قلعه دختر فیروزآباد و کاخ ساسانی به دلیل وضعیتی که دارند از نظر ماهیت بالقوه می توانند ثبت جهانی شوند.

حریم بناها مشخص شود

امین طباطبایی با تاکید بر اینکه برای ثبت این آثار باید یک اراده محکم و استوار وجود داشته باشد، اظهار داشت: مشخص نبودن حریم آثار یک معضل عمومی است که تمامی بناهای تاریخی کشور کم و بیش با آن مواجه هستند.

وی ادامه داد: به عنوان نمونه در اطراف کاخ اردشیر مشکلاتی ناشی از عدم تملک و مشخص نبودن حریم بنا وجود دارد که در این راستا باید تمامی دستگاه ها با میراث فرهنگی همکاری داشته باشند زیرا میراث به تنهایی قادر به رفع این موانع نیست.

طباطبایی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به روستاهای اطراف این بناها گفت: برخی افراد معتقدند که باید اهالی روستاها از کنار بناهای تاریخی جابه جا شوند در صورتیکه می توان با آموزش روستائیان شرایط بهتری را برای ارائه خدمات به گردشگر فراهم کرد.

مشاور برنامه‌ریزی خانه فرهنگ جاودان در شیرازادامه داد: یکی دیگر از موضوعاتی که باید برای ثبت آثار به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد تاسیسات زیربنایی اثر است که این امر کار دشواری نیست و تنها با اعتبار می توان این زیرساختها را فراهم کرد زیرا در مدت اندکی با سرمایه گذاری و جذب توریست می توان به اهداف خود دست یافت.

کاخ سروستان

در این رابطه یک فعال میراث فرهنگی نیز گفت: بحث ثبت جهانی محور ساسانی فارس، به دلیل تکرار شدن متعدد طی سالیان گذشته و بی نتیجه ماندن آن، اکنون بیشتر به شوخی تلخی می ماند که حاکی از عدم توانمندی دستگاه های ذی ربط برای حل اساسی این مسئله است.

محسن عباسپور افزود: این در صورتی است که استان فارس به دلیل دارا بودن حجم قابل توجهی از آثار دوره­ ساسانی که به ویژه در مجموعه­ های بیشاپور، فیرزآباد و سروستان دیده می­شود، به عنوان یکی از قطب­ های برجسته­ مطالعات تاریخی مربوط به دوره­ ساسانی محسوب می ­شود و مجموعه آثار و بناهای پرشمار ساسانی موجود در این استان، گنجینه ­ای ارزشمند و بی­ همتا برای استان و کشور محسوب می­ شوند.

ثبت جهانی بناهای ساسانی نیازمند فعالیت هدفمند و مستندسازی

وی ادامه داد: ثبت محور ساسانی فارس در فهرست آثار جهانی نیاز به فعالیت هدفمند و برنامه­  ریزی شده در دو حوزه مجزای میراث فرهنگی و همچنین حقوقی است که متأسفانه در هر دو حوزه تا به امروز اقدامات اساسی صورت نگرفته و مجموعه­  تلاش­هایی هم که انجام پذیرفته نتوانسته مشکلات را حل کند به گونه­ ای که در بسیاری موارد ما در این مجموعه­ ها همچنان همان مشکلات و موانعی را داریم که به عنوان نمونه  10 سال پیش هم داشتیم.

عباسپور افزود: اگر واقعاً به دنبال ثبت جهانی این آثار هستیم باید در کنار تنظیم مستندات مربوط به حوزه­ میراث­ فرهنگی، یک پروسه­ حقوقی دنباله­ دار و پویا را آغاز کنیم که همزمان با پشتوانه­ مالی و اعتباری نیز جلو برود زیرا اکنون یکی از عمده ­ترین مسائل پیش روی ثبت جهانی محور ساسانی فارس این است که در هر سه مجموعه مشکل تملک زمین به نفع دستگاه اداری ذی­ربط در کشور را داریم.

قلعه دختر در فیروزآباد

وی بیان کرد: دفن اموات در حریم درجه یک بیشاپور و مجموعه ساسانی فیروزآباد و همچنین تداوم کشاورزی در عمده­ اراضی مربوط به شهر گور و در بخش هایی از حریم کاخ ساسانی سروستان، عدم تملک و جداسازی محوطه از مناطق پیرامونی در شهر گور و کاخ سروستان که منجر به تعدی­ های متعدد به این مجموعه­ ها شده و موارد دیگری از این دست، از جمله نمونه­ های بارزی هستند که حاکی از عدم تملک قطعی مجموعه­ ها به نفع سازمان میراث­  فرهنگی، گردشگری و صنایع­  دستی هستند که این مسئله تأثیر منفی در ثبت جهانی محو ر  ساسانی فارس را به دنبال دارد.

عضو شورای هم اندیشان کازرون  گفت: متأسفانه در شرایطی که شاهدیم سازمان میراث ­فرهنگی از حل و فصل حقوقی این مقوله به گونه­ ای که رضایت ساکنین حاشیه­  این آثار تاریخی را نیز به دنبال داشته باشد، بازمانده است در عین حال می­ بینیم که برای تنظیم و تدوین نهایی پرونده­ محور ساسانی فارس که نیاز به پژوهش­های متعدد و مشخص، نقشه برداری های مختلف، تصویربرداری و مطالعات گسترده ای در حوزه­ باستان­  شناسی دارد نیز نتوانسته به نتیجه­ خاصی برسد و آنگونه که از وضعیت فعلی این مجموعه­ ها برمی ­آید، هنوز تا تنظیم نهایی آنها راه زیادی در پیش داریم که نیازمند تخصیص اعتبارات و همچنین تلاش جدی سازمان میراث­  فرهنگی است.

وی اظهار داشت: آنچه که تا امروز در خصوص ثبت محور ساسانی فارس در فهرست جهانی شاهد آن بوده ایم، حاکی از عدم یکپارچگی سیاست­گذاری­ها در این حوزه و فقدان برنامه ای هدفمند برای آن بوده زیرا حدود 12 سال پیش مسئولان وقت می ­گفتند هر یک از این مجموعه­ های تاریخی ساسانی را جداگانه در فهرست آثار جهانی ثبت می­کنیم، چند سال بعد اعلام شد تمامی آثار شاخص ساسانی استان، در قالب محور ساسانی فارس و در پرونده­ای واحد در ردیف آثار جهانی ثبت می­شود دو سال پیش هم با جدا کردن پرونده­ بیشاپور از این محور، مجدداً اعلام شد دو پرونده­ جدا برای ثبت این آثار دنبال می­کنیم، یکی برای بیشاپور و دیگری برای محور ساسانی فارس، که تمام اینها نشان دهنده­ عدم سیاست­گذاری واحد سازمان و همچنین سلیقه­ ای عمل کردن در این حوزه­ ها است.

عباس پور ادامه داد:  در تمامی این مدت هم بجز از این شاخه به آن شاخه پریدن و با تغییر مدیرکل­ ها و مسئولان ذیربط، سیاست­گذاری­ ها را تغییر دادن و در نهایت هم باقی ماندن مشکلات اساسی، نتیجه­ خاص دیگری عایدمان نشده، در این مدت آنچه که بیش از هر چیز شاهدش بودیم وعده های مسئولان چه در سطح محلی و چه در سطوح استانی و ملی برای ارسال این پرونده­  ها برای ثبت جهانی بود، که اگر فقط همین وعده ها را جمع آوری کنیم خودش پرونده­  ای پر و پیمان­ تر از پرونده­ای می­ شود که تاکنون برای ثبت جهانی این مجموعه­ ها در حال آماده شدن است.

وی گفت: مطمناً اگر میراث واقعاً قصد دارد محور ساسانی فارس را در فهرست آثار جهانی ثبت کند و از این طریق کمک بیشتری به رونق گردشگری و همچنین گسترده­ تر کردن مطالعات تاریخی این محور کند، اول باید سیاست گذاری اصولی و مورد توافق جامع را در این زمینه تنظیم تا از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری شود و پس از آن در هر دو حوزه­ حقوقی و مستندسازی باستان­ شناسی، فعالیت­  های سرزنده و پویا و به دور از شعارهای رایج را در دستورکار خود قرار دهد.