ایران همواره مورد توجه باستان شناسان بوده و اطلاعات اندک به دست آمده طی این سالها نشان دهنده اصالت و کیفیت عالی تکنولوژی در ایران قدیم بوده است و به طور قطع کشفیات تازه بر قدمت آن می افزاید.
پارینه سنگی قدمتی ۵۰ هزار ساله دارد
حاشیه شمالی کویر مرکزی منطقه ای محصور میان رشته کوه های البرز در شمال و کویر مرکزی در جنوب است.
این باریکه که امروزه شهرهای زیادی مانند تهران، ایوانکی، گرمسار، سرخه، سمنان، دامغان و … را به فواصل در خود جای داده در گذشته نیز پذیرای استقرارهای انسانی بوده است.
طرح پنج ساله بررسی های پارینه سنگی حاشیه شمالی کویر مرکزی به سرپرستی دکتر حامد وحدتی نسب از دانشگاه تربیت مدرس کوشیده تا محوطه های باستانی منتسب به دوران پارینه سنگی (قبل از ۱۲۰۰۰ سال پیش) را در این مناطق شناسایی و معرفی کند.
این طرح تاکنون موفق شده محوطه های میرک و دلازیان با قدمتی بیش از ۴۰ هزار سال در جنوب سمنان و همچنین محوطه صوفی آباد در جنوب سرخه را معرفی کند.
آخرین فصل از این بررسی ها منجر به شناسایی محوطه بسیار بزرگ چاه جم به طول بیش از ۹ کیلومتر در جنوب دامغان شده که برآوردهای اولیه قدمتی بیش از ۵۰ هزار سال را پیش نهاد کرده.
قرار است تا فصل بعدی این طرح با سرپرستی دکتر حامد وحدتی نسب و با همکاری پروژه دیرین انسان شناسی ایران و فرانسه و با همیاری متخصصین فرانسوی در مرکز علوم فرانسه (دکتر ژیل بریون) به انجام رسد که هدف از این طرح شناسایی هرچه بیشتر استقرارهای پیش از تاریخی و اهمیت مناطق حاشیه ی کویر برای انسان پیش از تاریخ است.
دامغان همچون نگینی در دل کویر می درخشد
اما دامغان به عنوان شهر ۱۰۰ دروازه با صدها امکان تاریخی و جاذبه های طبیعی همچون نگینی در دل کویر می درخشد، اگر می خواهید با زندگی نیاکان و گذشتگان خود آشنا شوید سری به اماکن تاریخی این خطه بزنید.
این منطقه کویری از حاشیه های جنوبی شهرستان دامغان شروع می شود و تا روستای یزدان آباد در ۷۵ کیلومتری شهر دامغان ادامه دارد.
منطقه مذکور با پوشش گیاهی غالبا در محاصره شن های روان است و هر چه جلوتر بروید به ویژه از روستاهای حسن آباد، امروان و خورزان به بعد شن های روان شدت پیدا می کنند و کویر رملی صورت خود را نمایان می کند.
مقدار گیاهان به شدت کاهش می یابند و خاک زمین، بیشتر، نرم تر، خشک تر و متمایل به خاکستری و هر از گاهی چند بوته نازک کوچک و درختچه تاغ و گز که در مبارزه هستی مشاهده می شود.
دست افزارهای سنگی با قدمت بیش از ۲۵۰ تا ۴۰ هزار سال
یک باستان شناس و مسئول تیم کاوشگر محوطه پارینه سنگی دامغان ضمن اشاره به اینکه باستان شناسان در بررسی های خود در جنوب این شهرستان به یکی از بزرگترین محوطه پارینه سنگی ایران دست یافته اند، گفت: این محوطه در حاشیه کویر چاه جم در منطقه حاج علی قلی قرار گرفته و بیش از ۹ کیلومتر وسعت دارد.
حامد وحدتی نسب افزود: این محوطه پراکنش وسیعی از دست افزارهای سنگی منتسب به دوران پارینه سنگی میانی که۲۵۰ تا ۴۰ هزار سال پیش را در خود جای داده است.
وی گفت: ما با تیم چهار نفره و به مدت یک ماه از اواسط تیر تا مرداد ماه سالجاری این محوطه را مورد بررسی قرار داده ایم، در این محوطه وجود عناصر فرهنگی شاخص دوران پارینه سنگی میانی مانند سر پیکان و قطعات ساخته شده و با فناوری لوآلوا بسیار چشمگیر است.
نمکزار چاه جم بخشی از یک دریاچه بزرگ بوده است
این باستان شناس با تصریح بر اینکه لوآلوا محوطه ای در حومه شهر پاریس است که نخستین بار این فناوری از آن گزارش شده، یادآور شد: یافته هایی که از محوطه جدید پارینه سنگی ایران به دست آمده بیانگر آن است که نمکزار چاه جم بخشی از یک دریاچه بزرگ بوده که در ادوار یخبندان خشک و تبدیل به نمکزار شده است.
وحدتی نسب افزود: حاشیه نمکزار چاه جم، زمانی پوشیده از گیاهان بوده و از سوی اجتماعات انسانی که احتمال می رود از نسل نئاندرتال ها بوده اند برای شکار مورد استفاده قرار می گرفت.
وی گفت: کویر حاج علی قلی با شش هزار و ۵۴۱ کیلومتر مربع مساحت، در جنوب شرقی شهر دامغان قرار دارد، این کویر از جنوب به کوه های دولت دیار، کوه خرس و کوه ترکمن گدر از جنوب غربی به کوه های کوه پنج و کوه سرخ، از غرب به دهستان فرات از شمال به کویر دامغان و از شرق به کوه اهوند محدود می شود.
انجام مطالعات میدانی محوطه باستانی چاه جم با همکاری مرکز ملی علوم فرانسه
این استاد و محقق دانشگاه، با اذعان بر اینکه آثار تاریخی بسیار شهرستان دامغان برای من شگفتی آور بود، افزود: بازدید از مناطق و آثار باستانی منطقه مرا به تحقیق، جستجو و کاوش بیشتر تشویق می کند.
وحدتی نسب ایران را کشوری با آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی بسیار زیاد و مناطق باستانی با ارزش و متعدد دانست و گفت: داشتن این پتانسیل در رشد و توسعه صنعت گردشگری یک امتیاز بسیار بزرگ محسوب می شود.
وی سیاست های حفاظت از آثار باستانی و میراث فرهنگی را نیازمند تعامل و همکاری بیش از پیش کشورهای جهان و انتقال تجارب در این زمینه برشمرد و افزود: به دنبال آن هستیم که این بررسی ها برای کشورمان و شهرستان دامغان سودمند باشد و از این رو آمادگی خود را مبنی بر هرگونه همکاری در زمینه کاوش و مطالعات میدانی باستان شناسی به مسئولان اعلام می کنیم.
حضور دکتر ژیل بریون در ایران برای بررسی محوطه «چاه جم» دامغان
این باستان شناس افزود: دکتر ژیل بریون در طول سال های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۷ در ایران مشغول به انجام کاوش در محوطه مهم گرم رود در شهرستان آمل در استان مازندران بوده و به دعوت من برای بازدید از محوطه باستانی چاه جم در جنوب دامغان به ایران سفر کرده است.
وحدتی نسب گفت: این بررسی نخستین فصل از طرح پنج ساله بررسی های شمال کویر مرکزی به شمار می رود، در این محوطه حضور عناصر فرهنگی شاخص دوران پارینه سنگی میانی همانند سرپیکان ها و قطعات ساخته شده با فناوری لوآلوآ (نام محوطه ای در حومه شهر پاریس که نخستین بار این فناوری از آن گزارش شد) بسیار چشمگیر است.
وی افزود: باستان شناسان کشف چنین پراکنش بزرگی از دست افزارهای سنگی پارینه سنگی میانی را در تأیید این مطلب که زمانی حاشیه این دریاچه، پوشیده از گیاهان بوده و توسط اجتماعات انسانی ـ به احتمال بسیار انسان نئاندرتال ـ برای شکار مورد استفاده قرار می گرفته است، می دانند.
این استاد دانشگاه افزود: نشانه های زیادی از وجود اجتماعات انسانی از دوره قدیم پارینه سنگی در این محوطه به دست آمده است که مطالعات باستان شناسی در مورد تمدن بشری را تحت شعاع خود قرار می دهد و مصنوعات سنگی کشف شده در این منطقه و تکنولوژی که در ساخت آنها به کار رفته، آنها را منتسب به دوره پارینه سنگی قدیم، میانی و جدید می کند.
ثبت ۱۲۰ اثر تاریخی دامغان در لیست آثار ملی
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دامغان نیز گفت: دامغان یکی از کهن ترین شهرهای ایران و از قدیم تا به حال دارای اهمیت خاصی است، نام این شهر از مغان یعنی آتش پرستان گرفته شده و به «ده مغان» معروف بوده و گفته اند که مغان باعث آبادی آن شده اند.
معصومه داوودیان با اشاره به اینکه تاکنون ۱۲۰ اثر تاریخی و باستانی شهرستان دامغان در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، افزود: شهرستان و منطقه دامغان با سبقه تمدنی چندین هزار ساله و در بر داشتن بیش از ۴۰۰ اثر باستانی و میراث فرهنگی ارزشمند جایگاه ویژ ه ای در تاریخ و تمدن ایران دارد که بر هیچ یک از صاحب نظران پوشیده نیست.
وی گفت: زمانی که یونانیها به شهر تاریخی دامغان می رسند آن را آباد می بینند و به خاطر بزرگی و وجود آذوقه و علوفه فراوان آن را «هکاتم پلیس» می نامند که هنوز هم به نام های هکاتم پلیس و صد دروازه معروف و مشهور است.
بازدید ۲۰۰ گردشگر خارجی از دامغان طی سالجاری
این مقام مسئول با بیان اینکه شهرستان دامغان سالانه پذیرای گردشگران متعدد داخلی و خارجی از کشورهای گوناگون است و صنعت گردشگری رو به رشدی دارد، افزود: دامغان در میزان جذب توریست و گردشگر ظرفیت های بسیار بالاتری از شرایط حال دارد و از این رو ما آماده هرگونه کمک و همکاری در چارچوب قوانین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشورمان با تیم ها و کارشناسان و کاوشگران باستان شناس دیگر کشورها هستیم.
داوودیان در خصوص حضور گردشگران خارجی و بازدید از آثار تاریخی این شهرستان گفت: در سال جاری نسبت به سال های گذشته استقبال گردشگر خارجی و داخلی از آثار شهرستان دامغان قابل قبول و خوب بوده است.
وی افزود: تاکنون ۲۰۰ گردشگر خارجی و بیش از یک هزار نفر گردشگر داخلی از آثار تاریخی نظیر تپه حصار، باروی دامغان، پیر علمدار و چشمه علی بازدید کرده اند که بیشترین بازدید از تاریخانه دامغان بوده است.
قدمت مسجد تاریخانه دامغان به نیمه دوم قرن دوم هجری قمری بر می گردد
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دامغان اظهار داشت: بنای تاریخی مسجد تاریخانه قدمتی از اوایل اسلام (نیمه دوم قرن دوم هجری قمری) که ویژگی منحصر به فرد آن در کشور بی نظیر است، زیرا تنها مسجد تاریخی است که رواق و گنبد ندارد.
وی افزود: مسجد یا بنای تاریخی (تاریخانه دامغان) مرمت استحفاضی بر روی آن صورت گرفته است و در حال حاضر بیشتر جنبه گردشگری دارد تا کارکرد مذهبی.
داوودیان گفت: شهرستان دامغان دارای هویت تاریخی و قدمتی کهن است و این شهر را در گذشته با عنوان شهر صد دروازه می شناختند و حضور ۲۰۰ گردشگر خارجی و هزار گردشگر داخلی در مقایسه با مناطقی که با وجود آثار تاریخی بیشتر ولی استقبال کمتری شده است، از اهمیت آثار و برخورد مردم این دیار با گردشگران حکایت دارد.