بیشتر جاهای زمین دست‌خورده شده و خصلت ویرانگریِ بشر، کمتر جایی را در امان گذاشته است. در بحث گردشگری امروز هم مقصدهایی اولویت و جذابیت بیشتر پیدا کرده‌اند که مکان‌ها یا به قولی، مسیرهایی بکر شناخته می‌شوند.
برای نمونه، روستایی چون “ابیانه” رفته رفته جذابیت خود را از دست می‌دهد و جاهایی که کمتر شناخته شده‌اند، مقصدهای بعدی گردشگران، بویژه گردشگران ورودی به کشور می‌شوند. یکی از حوزه‌های کشور که در این زمینه توان و مایه‌ی ویژه‌ای دارد، استان خراسان جنوبی است.
به گزارش خبرنگار ایسنا، حسن رمضانی – مدیر اداره‌کل و محقق حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی – درباره قدمت تاریخی این بخش از کشور می‌گوید: غار “خونیک” نشان‌دهنده سابقه تمدنی چندین هزار ساله بشری در این منطقه است. سنگ‌نگاره لاخ‌مزار روستای کوچ در 25 کیلومتری بیرجند مجموعه‌ای از نشانه‌های مربوط به پیش از تاریخ و دوران تاریخی را با کتیبه‌های پارتی، اشکانی و ساسانی که خبر از آمدن قباد ساسانی به این منطقه می‌دهد، در خود دارد.
همچنین نشانه‌های مربوط با ماوراءالنهر و زبان سغدی نشان ،می‌دهد بیرجند و اطراف آن، یکی از مراکز بزرگ تمدنی در مسیر جاده ادویه و باراندازهای تجاری در شهرهای خراسان جنوبی بودند؛ تا حدی که هندی‌ها در یکی از محله‌های بیرجند معبد داشته‌اند و هنوز بقایای حضور خانواده‌های هندی و پنجابی در مرکز استان خراسان جنوبی به چشم می‌خورد.
شهر بیرجند به‌عنوان مرکز سومین استان وسیع کشور، از دوره صفویه براساس مرکزیت تجارت با هند شکل می‌گیرد. این روند تا زمانی که راه‌آهن کویته به زاهدان احداث می‌شود، ادامه می‌یابد. پس از آن، بیرجند در جاده ادویه از رونق می‌افتد. هرچند از آن موقع و بویژه در زمان زندیه به بعد، با توجه به موقعیت استراتژیک و ژئوپولتیک خود، یک پایگاه سیاسی در شرق کشور می‌شود.
باغ و امارت‌های اکبریه، رحیم‌آباد، معصومیه، شکوت‌آباد و غیره، نشانه‌های این دوران هستند که شیوه‌های خاصی از معماری را با خود همراه دارند. بافت تاریخی بیرجند با 60 هکتار وسعت و بشرویه با 30 هزار هکتار وسعت ساخته شده‌اند. همزمان با دو جنگ جهانی، دو کنسولگری انگلیس و روسیه در بیرجند فعال بودند که هرچند در قالب متجاوزان، سختی‌هایی را با خود به همراه داشتند، برای مردم بیرجند دستاوردهایی هم داشته‌اند.
از جمله دستاوردهای این حضورها این بوده که پس از دارلفنون و همزمان با رشدیه در تبریز، در بیرجند مدرسه شوکتیه شکل می‌گیرد که فارغ‌التحصیلان آن از مشاهیر می‌شوند. علاوه بر اینکه ایرج میرزا و کلنل وزیری در این مدرسه درس گفتند، فارغ‌التحصیلانی چون «غلامرضا سعیدی»، بنیان‌گذار حسینیه ارشاد تهران، «سید محمد مشکات»، بنیان‌گذار دانشگاه علوم معقول و منقول تهران، «دکتر محمدحسن گنجی»، دانشمند برجسته عرصه جغرافیا، «دکتر شکوهی»، اولین وزیر آموزش و پرورش بعد از انقلاب و پروفسور «کاظم معتمدنژاد»، پدر علوم ارتباطاتایران، از تحصیل‌کرده‌های این مدرسه بوده‌اند.
خراسان جنوبی زادگاه و خواستگاه «بدیع‌الزمان فروزان‌فر» است. مرحوم «شیخ هادی هادوی»، یکی از پنج ناظر قانون اساسی مشروطه از بیرجند بوده که خانه‌اش در فهرست آثار ملی ثبت شده است. او همچنین متن فتوای تحریم تنباکو را هم برای میرزای شیرازی نوشته است.
دو روستا از هفت روستای مهم و شگفت‌انگیز گردشگری کشور به نام‌های “چنشت” و “ماخونیک” نیز در این استان قرار دارند. علاوه بر این، بیرجند قبل از تهران سیستم آب لوله کشی داشته که نشانه آن نیز به‌واسطه اینکه لوله‌های آب را با شتر از هندوستان به اینجا حمل کردند، شتر بوده؛ کویر لوت مانند یک دژ از استان خراسان جنوبی محافظت کرده و آن را بهشت مردم‌شناسان کرده است.
شاید در برخی روستاهای کشور، مردم در موقعیت‌ها و زمان‌های خاص لباس محلی بپوشند و به ادای رسم‌هایشان بپردازند، یا جاهایی مانند میمند کرمان عملا از سکنه خالی شده است، اما در روستاهای خراسان جنوبی، مردم همان‌گونه لباس می‌پوشند و زندگی می‌کنند که در سده‌های گذشته عمل می‌کردند.
همچنین اولین اثر ثبتی ایران در میراث طبیعی جهان در این استان قرار دارد. براساس نظر ناسا، در دو سال گذشته حیدرآباد در کویر لوت با 70 درجه دما، گرم‌ترین نقطه و نایبند طبس مناسب‌ترین جا برای رصد ستارگان شناخته شده است.
در جریان توسعه اقتصادی، جاذبه گردشگری باید به مقصد گردشگری تبدیل شود. از این منظر، علاوه بر سیاست‌های کلی هر کشور، همت‌های فردی در نقاط مختلف آن نیز بسیار کارساز می‌توانند باشند. «غلامحسین ابراهیمی» که سال‌ها در کسوت دیپلمات به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران در کشورهای مختلف خدمت کرده، اهل بیرجند است و اکنون با استقرار در آن، در این زمینه بسیار کوشش و فعالیت می‌کند.
او تاکنون چند سفیر خارجی مستقر در تهران را به خراسان جنوبی برده و همچنین گروه‌های مختلفی را که در کشور فعالیت دارند، با جاذبه‌ها و توان و درونمایه گردشگری در این منطقه آشنا کرده است. در آخرین مورد، هیاتی از جامعه تورگردانان به‌همراه دو نماینده فارسی و انگلیسی‌زبان، با حضور در این استان، علاوه بر مواجهه چهره به چهره با امکان‌های متناسب با پروژه‌های گردشگری، با برخی مسؤولان استان نیز دیدار و گفت‌وگو کردند.
«وجه‌الله خدمت‌گزار» – استاندار خراسان جنوبی – در دیدار با هیات یادشده در محل عمارت کلاه فرنگی تصریح کرد: از علاقه‌مندان داخل و خارج از کشور برای بازدید از قابلیت‌های گردشگری، جاذبه‌های طبیعی و امنیت جاری در استان خراسان جنوبی، استقبال می کنیم.
او به ویژگی‌های روستاهای تاریخی استان و صنایع‌دستی آن نیز اشاره کرد و قول داد، همه‌گونه امکانات و تسهیلات را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می‌کنیم و سیاست‌های تشویقی را هم به کار خواهیم بست. مردم استان نیز این آمادگی و استقبال را دارند.
در این دیدار، «سیدمحمدعلی اشرف واقفی» – رییس جامعه تورگردانان – نیز گفت: خراسان جنوبی برای جذب گردشگران پتانسیل خوبی دارد. بویژه گردشگران خارجی و بویژه گردشگران طبیعت.
او که به‌همراه سیروس اعتمادی، پیشکسوت گردشگری کشور با 54 سال سابقه فعالیت در حوزه گردشگری و نیز برخی از مشاوران و اعضای جامعه، در خراسان جنوبی حضور یافته بود، با اشاره به تاثیر مثبت استقرار دولت دوازدهم و شرایط بسته شدن پرونده هسته‌ای ایران بر استقبال سفر گردشگران خارجی به ایران، به بحث زیرساخت‌ها و مشکلات موجود در این زمینه اشاره کرد و گفت: در چند سال گذشته مسئولان به فکر شرایط امروز نبودند و به این دلیل، در زمینه هتل‌های مناسب بسیار مشکل داریم. یکی از راه‌حل‌ها، طراحی مسیرهای جدید برای گردشگران ورودی است.
او به تاخیر 6 ساعته پرواز هیات از تهران به بیرجند اشاره کرد و از اینکه این موضوع باعث شد با شرایط استاندارد در جلسه حاضر نشوند، عذرخواهی کرد. همچنین در ادامه گفت: ما نباید به مسیر پروازی متکی باشیم؛ تا مشکلی که برای ما پیش آمد برای گردشگران خارجی هم پیش بیاید. هواپیمای ترکیش‌ایر که اکثر گردشگران خارجی را به ایران می‌آورد، به مشهد پرواز دارد و ما می‌توانیم از مشهد به بیرجند را چند مسیر زمینی طراحی کنیم. خصوصا که در آستانه چند نمایشگاه خارجی گردشگری در وین، میلان، مادرید و برلین قرار داریم و در آنجا برای مسیرهای جدید می‌توانیم فعالیت و تبلیغ کنیم.
در این نشست، نماینده خبرگزاری دانشجویان ایران خطاب به استاندار یادآوری کرد: یکی از مولفه‌های اصلی در بحث امنیت گردشگران که مورد تاکید شما هم بود، خصوصا در کشوری که نرخ سانحه‌های جاده‌ای آن بالاست، بحث امنیت جاده‌ای است. این درحالی است که وقتی نقشه‌ی راه‌های کشور را نگاه می‌کنیم، در استان خراسان جنوبی، به‌عنوان سومین استان پهناور کشور، تقریبا بزرگراهی نمی‌بینیم. برای این منظور چه تدبیری دارید؟
استاندار خراسان جنوبی با تایید اهمیت این موضوع گفت: خوشبختانه اخیرا 40 میلیارد تومان برای عملیات عمرانی راه‌های استان اختصاص یافته است. قبل از آن هم مبلغ 100میلیارد تومان تخصیص یافته بود. مدیریت استان به‌جد دنبال این است که این موضوع محقق شود و اکنون در مسیر قائن و نهبندان هم کار احداث بزرگراه آغاز شده است.
به گفته کارشناسان و پژوهش‌های موجود، استان خراسان جنوبی در گذشته وظیفه مرزبانی مرزهای شرقی و پل و گذرگاه ارتباط فرهنگی از شرق دور تا غرب را برعهده داشته است. سنگ‌نگاره‌ی لاخ‌مزار برگرفته از فرهنگ چینی است. حتی نام برخی از شهرهای خراسان جنوبی در ماوراءالنهر ریشه دارد. بیرجند یا بیرکند بر وزن تاشکند یا سمرقند تحلیل می‌شود. این ناحیه در زمینه پارچه‌بافی در کشور شهره است. وجود وقف گربه در شهرستان بشرویه بی‌نظیر است. فردی زمینی را وقف کرده تا درآمد حاصل از آن خسارت وارده به اشخاص را از جانب گربه‌ها تامین کند تا مبادا کسی به گربه‌ها آسیب برساند. موش‌ها را زنده گیری می‌کنند نه معدوم و خاکروبه کف حیاط را در سبوی شکسته‌ای می‌ریزند تا مورچه‌های خاکروبه جدا شوند، بعد آن را بیرون بریزند.
با توجه به موقعیت استراتژیک منطقه، سومین فرودگاه تاسیس شده در ایران در بیرجند قرار دارد. علاوه بر دو امکان فرودگاهی که بیرجند دارد، قطار طبس به تهران امکان ارتباطی جدیدی را برای بیرجند ایجاد می‌کند.
زیستگاه یوز ایرانی و قوچ اوریال و روستای کم‌نظیر نایبند که بافت تاریخی‌اش در فهرست آثار ملی ثبت شده است، از جاذبه‌های کم‌نظیر در این استان است. عمارت کلاه فرنگی که امروزه ساختمان استانداری شده است، عمارت معروف بیرجند است. کهن‌ترین بنای موجود در بیرجند هم قلعه قدیمی آن است. قائنات، سرزمین آفتاب و طلای سرخ، آرامگاه بوذرجمهر قائنی را در خود جای داده است. طبس، دیار نخل و نارنج است با باغ گلشن و پلیکان‌های معروفش. فردوسف سرزمین یاقوت سرخ، انار، شناخته می‌شود. نهبندان، شهر دیرینه‌های پایدار با آسبادهای معروفش و کوه‌های مینیاتوری که رنگی بودنشان منحصر به فردش کرده است، در وسعت سی کیلومتری ثبت ملی شده و در فهرست جهانی همراه کویر لوت ثبت خواهد شد.
سرایان، سرزمین آب‌انبارها، حمامی دارد که از دوره صفویه هنوز فعال است. سربیشه ، دیار روستاهای تاریخی با روستاهای خاصی چون چنشت است که تمام زن‌هایش به سبک سنتی گذشته لباس می‌پوشند و در خیابان‌ها و معابر تردد می‌کنند و در شکل کاملا سنتی مراسم عروسی‌شان را حفظ کرده‌اند.
روستای ماخونیک که به “دیار لی‌لی‌پوتی‌ها” معروف شده، فرهنگ بکر مردم‌شناسی دارد که بسیار منحصر به فرد و قابل توجه است؛ با معماری‌های مدور زیرزمینی‌اش که با استفاده از مصالح سطحی شکل گرفته است. مردمی که فرهنگ سنتی‌اشان حفظ شده و حاضر نیستند تغییرش دهند. بشرویه شهر چهارصفه‌ها با فرهنگ خاص مردم‌شناسی است.
دورمیان، سرزمین قلاع تاریخی با معماری خاص قلعه‌سازی دوره اسلامی است که با 700 سال قدمت، بازگشتی دارد به معماری پیش از اسلام. قلعه فورگ در مجاورت دره‌ای 12 کیلومتری است که در فصل بهار با گل زرشک، زردرنگ و در پاییز با میوه زرشک، خونین می‌شود.
در دورمیان تنها بنای نادری علاوه‌بر کلات نادری قرار دارد؛ قلعه‌ای که امنیت شرق کشور را با محوریت خود تامین می‌کرده است. خوسف، دیار گل‌های نرگس، مردمی آنقدر مهربان دارد که در حیاطشان گل نرگس می‌کاشتند و به دیگران هدیه می‌کردند. ابن حسام خوسفی، شاعر این دیار بوده که شاهنامه دوم را می‌سراید. روستا و نیزار خور هم در این منطقه قرار دارد. زیرکوه، دیار چهار فصل، در کنار کوه شاسکوه، بلند‌ترین کوه استان، قرار دارد. در این منطقه، به فاصله 10 دقیقه به کویر می‌رسیم و به فاصله 15 دقیقه از کویر به رودخانه می‌رسیم.
با این اوصاف، استان خراسان جنوبی، با این توان‌های بکر، برای ترسیم مسیرها و مقصدهای جدید گردشگری، گزینه‌ی مناسبی است؛ دست‌کم تا وقتی‌که دست‌خورده شود و به سرنوشت دیگر نقاط دچار شود.
گزارش و عکس از خبرنگار ایسنا: علیرضا بهرامی