350 سال پیش در آران و بیدگل زلزله‌ای آمد و ویرانی زیادی به بار آورد. مردمی که از آن زلزله جان سالم به در بردند، بیکار شدند و دیگر خانه و غذایی برای ادامه زندگی نداشتند، شهر ناامن شده بود. بزرگان آران و بیدگل تصمیم گرفتند یک تاجر سادات را از شهر زواره‌ی اصفهان دعوت کنند تا هم سبب اشتغالزایی مردم شود و هم شهر را سامان دهد. منطقه‌ای از آران و بیدگل معروف به مختص‌آباد را برای اسکان او در نظر گرفتند، جایی که حالا به آن “خانه بنی‌طبا” می‌گویند…
این‌ها بخشی از روایت «نسترن سعادتی» از یک عمارت تاریخی در آران و بیدگل در گفت‌وگو با خبرنگار گردشگری ایسنا است، عمارتی که این روزها به اقامتگاهی بومی تبدیل شده است.
سعادتی و همسرش «علی محسنی» اکنون مالکیت این خانه را از شهرداری این منطقه به اجاره گرفته‌اند تا خانه بنی‌طبا را که اهالی آران و بیدگل، آن را خانه “مردمان خوشبخت” می‌دانستند آباد کنند و این خوشبختی را با دیگران به اشتراک بگذارند.
خانه‌ی «صفا» بخشی از مجموعه تاریخی بنی‌طبا است که به عنوان اقامتگاه بوم‌گردی آماده‌ی پذیرش مهمان شده است. این خانه تنها اقامتگاه بومی در شهرستان آران و بیدگل و در نزدیکی کویر مرنجاب است؛ کویری که به خاطر نزدیکی‌اش به تهران و اصفهان آخر هفته‌های فصل‌های بهار، پاییز و گاه زمستان با استقبال زیاد گردشگران روبرو می‌شود اما از کمترین امکانات رفاهی و اقامتی برای گردشگران برخوردار است.
زوج جوان طبیعت‌گرد برای رسیدن به هدف مشترک‌شان تصمیم به کوچ از تهران گرفتند و پس از جست‌وجوی فراوان برای یافتن خانه‌ای که مناسب ایجاد یک اقامتگاه بوم‌گردی باشد، سرانجام موفق شدند خانه‌ی بنی‌طبا را در تابستان سال 93 از شهرداری آران و بیدگل به اجاره بگیرند.
قرار معامله بر این بود. مرمت بنا که قبلا شهرداری ناخنکی به آن زده بود با سرمایه‌گذاری خانواده محسنی انجام شد.
خانه پاییز سال 93 آماده پذیرش مهمان می‌شود. بخشی که اکنون آماده شده دارای 6 اتاق و سوئیت است که در دوره پهلوی بازسازی شده و اکنون به سبک خانه ایرانی مزین شده است.
ساخت خانه بنی‌طبا با قدمت 350 سال از دوره صفویه آغاز شد و تا اواخر قاجاریه ادامه داشت، بخشی از بنا که اکنون نام “خانه صفا” را گرفته و به اقامتگاه تبدیل شده، در دوره پهلوی بازسازی شد. وسعت این بخش از خانه 1800 متر است. شیوه معماری خانه درون‌گرا و به سبک گودال باغچه است.
خانه بنی‌طبا در سال 1384 در فهرست آثار ملی ایران به شماره 12965 ثبت شد. مساحت کل خانه 4800 متر است که در گذشته شامل سه حیاط متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی، بازار و حمام بود.
سرداب‌های خانه که به دوره صفویه تعلق دارند، اکنون رستوران و کافی‌شاپ شده‌اند و مسافران می‌توانند در این بخش از خانه که قدمت بیشتری نسبت به اقامتگاه حاضر دارد، طعم لذیذ غذاها، چاشنی‌ها و نوشیدنی‌های ایرانی را بچشند. غذاها و چاشنی‌هایی که به دست پر توان زنان محلی آران و بیدگل تهیه شده و در هر وعده غذایی با صدایی گرم، مهمانان را فرامی‌خوانند تا در جشن کوچکی که در سرداب صفوی برپا کرده‌اند، شرکت کنند.
خانه به عبارتی در سه طبقه بنا شده، حیاط در طبقه دوم قرار دارد که شامل باغچه‌ها و حوض میانی و اتاق‌هایی در اطراف است که این روزها سرویس بهداشتی و آشپزخانه شده‌اند. در طبقه‌ی زیرین سرداب‌ها یا همان رستوران و کافی شاپ کنونی قرار دارد و طبقه سوم هم اقامتگاه مسافران است.
نسترن سعادتی در شرح سرگذشت این خانه و خانواده بنی‌طبا به ایسنا می‌گوید: کار خانواده بنی‌طبا شَعَربافی (پارچه ابریشم) بود، برای همین حیاط پشت خانه‌ی “صفا” را به کارگاه شَعَربافی تبدیل می‌کنند و بعد بخش‌های دیگر از این مجموعه‌ی بزرگ را می‌سازند. معماری بنا متعلق به دوره صفویه است. در دوره پهلوی، زلزله دیگری می‌آید و بخشی از بنا ویران می‌شود و دوباره آن را می‌سازند.
او به بخش دیگری از این عمارت با اسکلتی آجری اشاره می‌کند که ظاهرا شهرداری در دوره‌ای که مالکیت خانه را بر عهده داشته، آن را به این شکل مرمت کرده که هنوز هم کامل نشده و قرار است این زوج جوان با هزینه‌ی شخصی آن را مرمت کنند.
سعادتی می‌گوید: در طبقه بالای این خانه که اکنون اقامتگاه شده، خانواده طباطبایی ساکن بودند و در طبقه زیرین آن، کارگاه‌های شعربافی برپا بود که اهالی آران و بیدگل روی آن‌ها کار می‌کردند.
او به استناد شواهد تاریخی موجود و روایت‌های محلی، بیان می‌کند: خانواده طباطبایی که در این خانه ساکن بود، هم ثروتمند و هم خیر بودند و فکر اقتصادی خوبی داشتند. پس از آن‌ها شخصی به نام میرزا معصوم در این خانه ساکن شد که همان رویه را در پیش گرفت و بعدها این مجموعه به “شهاب” یکی از نوادگان بنی‌طبا رسید که جانی دوباره به کارگاه‌های شعربافی داد.
سعادتی به استناد اطلاعات موجود، خانه بنی‌طبا را یکی مهم‌ترین مراکز پارچه‌بافی ایران در جنگ جهانی دوم می‌داند و می‌گوید: پس از شهاب بنی‌طبا که حدود پنجاه سالگی از دنیا رفت، فرزندانش با توجه به سن کمی که داشتند نتوانستند میراث خانواده را حفظ کنند و عمارت بزرگ بنی‌طبا بین آن‌ها تقسیم شد، بعد از آن هم شهرداری آران و بیدگل، 14 سال پیش خانه را از آخرین بازمانده‌ی بنی‌طبا خرید.
او به عکس‌هایی که از آن دوره عمارت بنی‌طبا دیده است، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: خانه کاملا ویرانه و متروکه شده بود. البته برای مدتی تعدادی خانواده‌ی افغان در آن ساکن بودند اما در دوره‌ای این خانه خالی از سکنه بود و رها شده بود. شهرداری وقتی خانه را به تملک گرفت، آواربرداری و مرمت آن را شروع کرد. خانه از ابتدا هم برای تبدیل به یک اقامتگاه گردشگری مرمت شد.
سعادتی در ادامه می‌گوید: خانه بنی‌طبا بعد از مرمت به یک اداره تبدیل شد. تعدادی از اتاق‌ها در اختیار میراث فرهنگی و تعدادی دیگر در اختیار شهرداری بود. بعد از آن‌ها هم دانشگاه آزاد در این خانه مستقر شد که در آن معماری تدریس می‌شد.
نسترن سعادتی و علی محسنی هر دو دوره‌های راهنمای طبیعت‌گردی را گذرانده‌اند و قصد اولیه‌شان ایجاد یک اکوکمپ کویری بود که در نهایت به آران و بیدگل و عمارتی تاریخی می‌رسند. سعادتی ادامه می‌دهد: ما در شعاع اطراف تهران دنبال منطقه‌ای بکر برای ایجاد اکوکمپ بودیم تا سرانجام به مرنجاب رسیدیم و با مدیر میراث فرهنگی و گردشگری آران و بیدگل آشنا شدیم که به دلیل نبود اقامتگاه گردشگری مناسب در این منطقه، خانه بنی طبا را به ما پیشنهاد کرد و سپس با شهرداری (مالک خانه) وارد مذاکره شدیم. برای دست گرفتن این کار و متقاعد کردن مسوولان شهرداری رفت و آمد زیادی کردیم تا به نتیجه رسیدیم.
سعادتی می‌گوید: برای مرمت و آماده کردن این خانه تاریخی دو تا سه برابر آنچه متصور بودیم، هزینه کردیم و در پنج ماهی که از افتتاح این خانه گذشته هنوز سودی برداشت نکرده‌ایم و هر چه بدست آوردیم برای نگهداری این اقامتگاه هزینه کردیم، البته مخارج زندگی دو نفره‌مان را تأمین می‌کنیم.
او سپس درباره مرمت این خانه تاریخی توضیح می‌دهد: شهرداری تا قبل از تحویل خانه، مرمت‌هایی را انجام داده بود؛ ولی از زمانی که ما کار را شروع کردیم دیگر کمکی نشد و همه هزینه‌ها را شخصا پرداخت کردیم. مرمت‌ها را زیر نظر کارشناس میراث فرهنگی انجام دادیم.
در ساخت و ساز و یا به اصطلاح مرمتی که شهرداری در این خانه‌ی 350 ساله انجام داده، ایرادهایی از سوی کارشناس میراث فرهنگی وارد شده که به اعتقاد موجران جدید خانه‌ی بنی طبا که مرمت این عمارت تاریخی را بر عهده گرفته‌اند دیگر نمی‌توان آن ایرادها را برطرف کرد، مثل ستون‌های نامتقارن بخش قاجاری این عمارت که دستاورد همان ساخت و ساز شهرداری بوده و یا اتاق‌های طبقه دوم بنای قاجاری که هیچ راه دسترسی ندارند.
سعادتی ادامه می‌دهد: برای مرمت این عمارت تاریخی از یک معمار سنتی در آران و بیدگل به نام “می‌خویی” بهره گرفتیم که بیشتر در امام‌زاده‌ها و مساجد کار می‌کند و معمولا هر سفارشی را نمی‌پذیرد اما در مرمت این بنا ما را همراهی کرد.
او درباره آغاز کار مرمت بخش قاجاری این عمارت که ظرفیت بیشتری را به اقامتگاه اضافه می‌کند، می‌گوید: به محض دریافت کمک‌های مالی کار را شروع می‌کنیم. تا به حال تمام هزینه‌های مرمت خانه را خودمان پرداخت کردیم، در حالی که هیچ بازگشت سرمایه‌ایی نداشته‌ایم. بنابراین برای تکمیل پروژه‌ی اقامتی خانه بنی‌طبا به حمایت مالی نیاز داریم، مثلا سازمان میراث فرهنگی می‌تواند به ما کمک کند. آقای طالبیان معاون میراث فرهنگی و چندین مسوول دیگر این سازمان بازدیدهایی از این خانه داشتند که امیدواریم همراهی لازم را هم داشته باشند.
سعادتی ادامه می‌دهد: ما حتا برای تبلیغ و اطلاع‌رسانی درباره این اقامتگاه تاریخی دست تنها هستیم، چون از صفر تا صد همه کارها را خودمان باید انجام دهیم، برای همین کارها را یکی یکی پیش می‌بریم.
خانواده جوان محسنی نه تنها در آران و بیدگل کارآفرینی کرده‌اند و جامعه محلی را هم به مشارکت طلبیده‌اند، بلکه سبب تشویق اهالی این شهرستان برای ایجاد اقامتگاه بوم‌گردی شده‌اند؛ منطقه‌ای که طبق اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری آن، با فقر اماکن اقامتی برای مسافران مواجه است.
سعادتی می‌گوید: وقتی ما این کار را شروع کردیم ایده‌ای به جامعه محلی داده شد، اشخاصی هستند که با ما در این‌باره صحبت می‌کنند و مشورت می‌گیرند. ما هم با این موضوع مشکلی نداریم، چون معتقدیم هر چه به تعداد اقامتگاه‌های منطقه اضافه شود، یعنی ظرفیت گردشگری بیشتر شده است.
او درباره به مشارکت طلبیدن جامعه محلی برای اداره این اقامتگاه نیز توضیح می‌دهد: ابتدا فکر می‌کردیم پیدا کردن کسانی که در چنین محیطی کار کنند، سخت باشد؛ ولی وقتی با مردم منطقه آشنا شدیم ذهنیت قبلی از بین رفت. ما در حال حاضر با شش نفر از جوامع محلی کار می‌کنیم. در انتخاب آن‌ها هم حساسیت به خرج دادیم تا از یک حد استاندارد برای همکاری در اداره این اقامتگاه بهره‌مند باشند. ضمن آن‌که ما بیشتر دنبال مفهوم خانواده هستیم و می‌خواهیم در کنار هم با صمیمیت کار کنیم، نمی‌خواهیم فقط حس کارفرماها را داشته باشیم، برای همین تا به حال مشکلی نداشتیم .
سعادتی می‌گوید: برای ما مهم است که در این اقامتگاه به سمت توسعه پایدار گردشگری حرکت کنیم. اخلاق و منش مسافرانی هم که در این خانه تاریخی اقامت می‌کنند خیلی اهمیت دارد، برای همین پیش از اقامت دادن مسافران آن‌ها را نسبت به محیطی که قرار است در آن بمانند آگاه و توجیه می‌کنیم.
او ادامه می‌دهد: برای ما مهم است افرادی که به این خانه می‌آیند ارزش آن را بدانند و فرقی بین این خانه تاریخی و هتل قائل باشند.
نسترن سعادتی و علی محسنی برای این خانه تاریخی رویاهای بزرگی دارند، می‌خواهند آن شکوهی را که زمانی خاندان خَیر بنی طبا به آران و بیدگل بخشیدند، بازگردانند.
نام خانه بنی‌طبا با وجود عمر کوتاهی که در مهمان‌پذیری داشته، به تازگی به کتاب راهنمای سفر آلمانی‌ها اضافه شده است. خانه بنی‌طبا را در بافت تاریخی و محله مختص‌آباد آران و بیدگل می‌توان یافت.