21 سال است که دنیا اقامتگاه‌های بوم‌گردی را می‌شناسد، کمتر از یک دهه هم هست که نام این اقامتگاه‌ها در ایران بر سر زبان‌ها افتاده، اما با این حال هنوز هم خیلی‌ها نمی‌دانند این اقامتگاه‌ها چه تعریفی دارند و اقامت در آن‌ها چه مزیت و حکایتی دارد؟
به گزارش خبرنگار گردشگری ایسنا، سال 1994 میلادی برای نخستین‌بار در یک سمینار بین‌المللی در آمریکا «اقامتگاه‌های بوم‌گردی» مطرح شد. داستان ایجاد این اقامتگاه‌ها دقیقا به آن تاریخ برنمی‌گردد، در واقع آن سمینار بهانه‌ای شد تا این خانه‌ها به طور رسمی و در بُعد بین‌المللی اعلام موجودیت کنند.
سال 95 در کنفرانس کاستاریکا دستورالعمل بین‌المللی این اقامتگاه‌ها به دنبال پنج سال تحقیق صادر شد، دستورالعملی برای خانه‌هایی که قرار است فرهنگ و هویت بومی و سنتی جامعه میزبان را حفظ کند و آن‌ها را توسعه دهد. به محیط زیست و هویت جامعه میزبان آسیبی وارد نکند و در عین سنتی بودن از انرژی‌های نو استفاده کند تا به پایداری محیط زیست منجر شود، خانه‌هایی که قرار است جامعه محلی را حفظ کنند نه نابود.
اقامتگاه‌های بوم‌گردی سال‌هاست در بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی با تعریف کاملا مشخصی فعالیت می‌کنند و گردشگران زیادی طرفدار اقامت در آن‌ها هستند.
با آن‌که قضیه اقامتگاه‌های بوم‌گردی در دنیا حل شده و هر روز فکری برای توسعه آن‌ها می‌شود، اما ظاهرا موضوع در ایران هنوز ناشناخته مانده است. هشت سال از تشکیل «خوشه‌سار بوم‌گردی» و این اقامتگاه‌ها می‌گذرد و اسم برخی از این خانه‌ها در کتاب‌های بین‌المللی گردشگری آمده است و گردشگران از آن سر دنیا به خاطر چند روز زندگی به این خانه‌ها می‌آیند؛ اما هنوز این اقامتگاه‌ها هویت حقوقی و آیین‌نامه مجزایی ندارند و برای بسیاری از نهادهای مجری بی‌معنی جلوه می‌کنند و حکم همان خانه‌های استیجاری را دارند که فقط یک چهار دیواری هستند برای خوابیدن که قرار نیست ارزشی را حفظ و یا به مسافر اضافه کنند.
اداره اماکن نیروی انتظامی از جمله نهادهایی است که تاکنون بارها به این اقامتگاه‌ها هشدار داده است، هویت‌شان را احراز کنند و به یک تشکل حقوقی مرتبط مثل اتحادیه هتل‌ها یا مهمان‌پذیرها بپیوندند و تحت یک استاندارد شناخته شده قرار گیرند تا این معادله شفاف شود، چرا که اگر این اتفاق رخ ندهد اقامتگاه‌های بوم‌گردی حالا با هر هدفی که کار می‌کنند، صرفا خانه‌ای شخصی به حساب می‌آیند و فعالیت‌شان غیرمجاز دانسته می‌شود و باید پلمپ شوند.
یک سال پیش مرتضی رحمانی‌موحد، معاون گردشگری کشور پس از بروز این مشکلات برای بررسی اوضاع به شهرستان خور و بیابانک در اصفهان رفت و تعدادی از این اقامتگاه‌ها را دید و حتا یک شب را هم در یکی از این خانه‌ها با همان غذا، آرایش و مهمان‌نوازی سنتی و بومی سپری کرد و بعد هم با دفاع از مواضع اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مقابل پلیس و اداره اماکن نیروی انتظامی، از مالکان این خانه‌ها درخواست کرد، تشکلی ایجاد کنند تا بتوانند از حقوق‌شان رسما دفاع کنند؛ اما از آن موقع تا به حال این خواسته عملی نشده است و اقامتگاه‌های بوم‌گردی همچنان با مشکلات خود یک تنه درگیرند.
هرچند مالکان این اقامتگاه‌ها سرانجام بعد از هشت سال تصمیم گرفته‌اند تشکلی ایجاد کنند و فعلا فقط یک کمیته سه‌نفره برای پیگیری امور زیرساختی و ساختاری تشکیل داده‌اند که قرار شده است شرایط را هم برای ایجاد یک تشکل رسمی بررسی کند. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم ظاهرا به ملکان این اقامتگاه‌ها وعده داده؛ تا یکی دو ماه آینده تکلیف آیین‌نامه‌ای را که تعیین‌کننده‌ی استاندارد و هویت‌شان است، مشخص می‌کند.
اکبر رضوانیان، یکی از اعضای خوشه‌سار بوم‌گردی و مالک یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کاشان به خانه‌هایی که شبیه اقامتگاه‌های بوم‌گردی هستند و هر روز تعدادشان در حال افزایش است، اشاره می‌کند و می‌گوید: مهم کالبد بیرونی این خانه‌ها نیست، چرا که در اقامتگاه‌های بوم‌گردی ضمن تأکید بر حفظ کالبد بیرونی، کالبد درونی اهمیت بیشتری دارد. برای مثال، ممکن است شما به عنوان مسافر در خانه‌ای با آرایش سنتی اقامت داشته باشید؛ اما هیچ حسن و حالی از خانه‌ای محلی که با جامعه میزبان در ارتباط است و زندگی و مهمان‌نوازی بومی را عرضه می‌کند، پیدا نکنید. بیشتر خانه‌هایی که الان در حال مسافرپذیری هستند به این شکل فعالیت می‌کنند.
وی اضافه می‌کند: یک گردشگر وقتی به روستای گرمه در اصفهان می‌رود قصد ندارد فقط اقامتگاه بوم‌گردی «آتشونی» را ببیند یا در آن اقامت کند، بلکه می‌خواهد مازیار آ‌ل داوود (مالک آتشونی) و خانواده‌اش را که در آن خانه ساکن‌اند، مهمان‌نوازی می‌کنند، غذای محلی می‌پزند و موسیقی می‌نوازنند تا یک زندگی بومی ایرانی را حفظ کنند، ببینند. تأکید در اقامتگاه‌های بوم‌گردی مهمان‌نوازی و حفظ فرهنگ ایرانی و جامعه محلی است، برای همین نمی‌توان گفت یک خانه سنتی صرف مرمت شدن، اقامتگاه‌ها بوم‌گردی است.
او همچنین درباره‌ی مجوز بهره‌برداری این خانه‌ها که پس از چند سال پیگیری به سختی صادر شد و حالا هم تمدید آن به دلیل نبود آیین‌نامه مشخص، با مشکل روبرو شده است، می‌گوید: مسوولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گفته‌اند، آیین‌نامه اقامتگاه‌های بوم‌گردی در حال تنظیم است. اگر مصوب شود شاید هویت اقامتگاه‌های بوم‌گردی هم برای سایر دستگاه‌ها محرز شود.
رضوانیان ادامه می‌دهد: در دوره‌ی قبل، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مجوز بهره‌برداری را برای اقامتگاه‌هایی که سال‌ها فعالیت می‌کردند، صادر کرد؛ اما حالا تمدید این مجوز با پیچیدگی روبرو شده است، چون هنوز آیین‌نامه مصوب و هویت معلومی برای سایر نهادها نداریم و امیدواریم سازمان با تصویب آیین‌نامه این تکلیف را مشخص کند.