قلعه تاریخی بسطام در قره ضیاالدین آذربایجان غربی که سومین محوطه اورارتویی شناخته شده در دنیا محسوب می‌شود به دلیل کمبود اعتبار سال‌هاست در انتظار مرمت به‌سر می‌برد و همین مساله ثبت جهانی آن را به تاخیر انداخته است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی درخصوص آخرین وضعیت این قلعه تاریخی و روند ثبت جهانی آن گفت: باید مطالعات علمی و پژوهشی این محوطه تاریخی تکمیل شود. همچنین در کنار فراهم شدن زیرساخت های لازم باید نحوه حفاظت و نگهداری از این اثر نیز شکل گیرد تا زمانی که کارشناسان برای بررسی در این منطقه حضور یافتند مشکلی وجود نداشته باشد.
جلیل جباری افزود: محوطه باستانی بسطام شامل ۳۲۵ هکتار است و بررسی های این منطقه نیازمند زمان و اعتبار زیادی است ولی در فاز اول برای گمانه زنی های باستانی ۱۰ میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافته که صرف بررسی شش هکتار از این محوطه شده است.
وی با اعلام این که حدود هفت سال است عملا بودجه و اعتباری به این محوطه اختصاص داده نشده و کار تعطیل است، عنوان کرد: نگهداری، حفاظت وبررسی های آثار تاریخی نیازمند اعتبار و زمان مناسب است و باید استمرار داشته باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی درباره وضعیت فعلی قلعه تاریخی بسطام گفت: عملیات حفاظتی در این محوطه تاریخی در حال اجراست، اما عملیات حفاظتی تنها مانع کم شدن سرعت فرسایش این اثر می شود.
وی تاکید کرد: در کنار کم و کند کردن سرعت فرسایش باید عملیات مرمت نیز به صورت مستمر ادامه یابد.
جباری بر لزوم ایجاد مرکز اورارتوشناسی دژ بسطام تاکید کرد و گفت: به این منظور تامین اعتبار برای تکمیل مطالعات علمی و کاوش های باستان شناسی در این محوطه ضروری است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی همچنین گفت: کمپینگ گردشگری روستای بسطام نیز آماده بهره برداری و واگذاری به سرمایه گذار بخش خصوصی است.
قدمت ساخت این قلعه بر اساس کتیبه ای که از «روسای دوم»، یکی از پادشاهان اورارتویی کشف شده بین سال های ۶۴۵ و ۶۸۵ قبل از میلاد است که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کند.
اورارتو نام تمدنی است که در غرب آذربایجان امروز، شرق آناتولی و شمال کردستان کنونی و اطراف دریاچه وان و ارتفاعات ارمنستان وجود داشت و ساکنان آن جزو بخشی از نیاکان گرجی ها و ارمنی های کنونی بوده اند و از حدود ۱۵۰۰ تا ششصد سال پیش از میلاد بر منطقه حکمرانی داشتند.
قلعه بسطام حدود ۲۸۰۰ سال قبل توسط اقوام اورارتوری ساخته شده و زمانی یکی از استحکامات مهم و نفوذناپذیر اورارتورها بوده است، این قلعه توسط ویلسرام گلایس آلمانی حدود ۵۰ سال قبل کشف و به جهانیان معروفی شده است.
تاکنون بیش از ۱۳ فقره کاوش توسط باستان شناسان کشور ژاپن و آلمان به سرپرستی گروهی از باستان شناسان ایرانی در آنجا انجام شده و قسمت هایی از این قلعه نیز مرمت شده است.
شهر قدیمی بسطام در سه قسمت ساخته شده که قسمت بالایی ارک شاهی، قسمت میانی معبد و قسمت پایینی قلعه محل اسب سواران یا سپاهیان بوده و در خارج از شهر نیز مردم عادی ساکن بوده اند.
این قلعه در بالای کوهی در کنار روستای بسطام قرار گرفته و دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که به دره پایین آن اشراف کامل دارد، دیوارهای موجود در قلعه از سنگ های بزرگ ساخته شده و دارای پیش آمدگی و فرورفتگی هایی به شیوه معماری دوره اورارتویی است.
قلعه بسطام با سلطه قوم ماد بر این منطقه به صورت متروک مانده و فقط در دوران قرون وسطی همزمان با دوره مغول توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفته که از آنها نقش صلیب هایی روی صخره ها باقی مانده است