به گزارش خبرنگار مهر، کرمانی‌ها که از قرن‌ها پیش و قبل از ورود برق به این استان با ابداع روشهای منحصر به فرد معماری و ساخت یخدانهای عظیم گلی، یخ را در اوج گرمای کویر نگهداری می کردند و از جمله ابداع کنندگان روشهای کهن برای آبرسانی، نگهداری و تولید یخ در کویر محسوب می‌شوند.
هم اکنون دهها یخدان در استان کرمان همچنان در مناطق مختلف استان کرمان خودنمایی می کنند که مشهورترین این یخدانهای یخدان مویدی در شهر کرمان است اما در بسیاری از مناطق کویری استان کرمان و به ویژه در مناطقی که در طول تابستان گرمای هوا به نزدیک 50 درجه نیز می‌رسد این سازه‌های عظیم گلی وجود دارند که بدون شک نمایی از فرهنگ و داشته های تاریخی مردم استان کرمان محسوب می شوند و نگهداری از این آثار از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
کرمانی‌های با احداث دیوارهای بسیار عظیم و تلفیق آن با سازه‌های مخروطی شکل و گذر قنات از زیر این بناها که اکثرا با آب انبار نیز همراه بوده است دمای هوا را در اوج گرمای تابستان در سازه مخروطی پائین نگاه می داشتند و به این ترتیب یخ های تولید شده در فصل زمستان را برای استفاده در تابستان نگهداری می‌کردند.
یکی از این یخدانهای یخدان روستای لنگر بین شهر تاریخی کرمان و شهر تاریخی ماهان است که متاسفانه از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست.
این یخدان در دوران قاجار و در روستای لنگر بنا شده و در تاریخ 22 مرداد ماه 84 به شماره 13280 در فهرست آثار ملی ثبت شده است، اما بی‌توجهی‌های صورت گرفته در خصوص نگهداری از این بنای تاریخی هم اکنون موجب فرسایش عجیب این بنا شده است بطوریکه سقف این بنا هم اکنون شبیه آتش فشانی خاموش است تا یک بنای تاریخی.
فرسایش شدید سقف و ریزش قسمتهای از یخدان نگران کننده است
محمد اقبالی، فعال میراث فرهنگی و گردشگری در خصوص این بنای تاریخی به خبرنگار مهر می‌گوید: یخدان لنگر از جمله یخدانهای بزرگ و زیبای استان کرمان محسوب می‌شود که در گذشته برای تامین یخ مردم روستاهای بین دو شهر تاریخی کرمان و ماهان مورد استفاده قرار می گرفته است و قدمت این بنا 300 سال تخمین زده می شود.
وی گفت: نکته قابل توجه در خصوص این یخدان وجود این سازه در روستا است زیرا اکثر یخدانهای کرمان در شهرهای بزرگ بنا شده‌اند و بین راهها نیز شاهد احداث آب انبار بوده ایم که می توان به وجود دهها آب انبار در جاده کرمان – مشهد اشاره کرد اما یخدان به ندرت در روستاها و شهرهای کوچک وجود داشته است ضمن اینکه یخدانهای موجود در سایر استانها از جمله یزد ساختاری کاملا مخروطی و کوچک دارند اما در کرمان یخدانهای پله کانی و بسیار بزرگ و تلفیقی از دیوارهای عظیم هستند که با هدایت باد و ایجاد کوران و ایجاد سایه دمای هوا را به شدت پائین نگه می داشته اند.
وی گفت: یخدان لنگر به صورت خاص از اهمیت بسیار بالایی در راستای ترویج زندگی روستایی در 300 سال قبل برخوردار است اما این بنای تاریخی هم اکنون از وضعیت نامناسبی رنج می برد و به شدت تحت فرسایش قرار گرفته و قسمتی از سقف بنا نیز فرو ریخته است.
یخدانی که محل تجمع اراذل و زباله‌ها شده است
اقبالی ادامه داد: این بنا در زمان فرمانفرما حاکم کرمان احداث شده است و از جمله جاذبه‌های گردشگری کرمان است که کمتر در خصوصش اطلاع رسانی شده است.
اقبالی افزود: متاسفانه بنای این یخدان هم اکنون محل تجمع اراذل اوباش و معتادان است و بخش‌های از بنا در حال تخریب و فرسایش شدید است و اگر به زودی فکری به حال ساماندهی این بنا نشود به زودی سازه مخروطی فرو خواهد ریخت.
وی همچنین از تخریب حوضچه‌های این یخدان و بخشی از دیواره ها خبر داد و گفت: بیشترین عامل فرسایش این بنا باران و باد بوده است بطوریکه سقف سازه مرکزی یخچال به صورت کامل دچار فرسایش شده و هر لحظه امکان دارد فرو بریزد.
وی گفت: داخل این بنا نیز مملو از زباله است و در صورت عدم ساماندهی یخدان به زودی شاهد از بین رفتن این بنای ملی خواهیم بود.
وی ادامه داد: دیوارهای این یخدان از شرق به غرب احداث شده اند و ارتفاع دیواره نیز به هفت متر می رسیده است که بخشی از سایه انداز دیوار غربی فرو ریخته است و خطر ریزش برای قسمتهای دیگر دیوار نیز وجود دارد.
وی گفت: این یخدان در مساحتی معادل 700 متر ربع احداث شده است و از جمله زیباترین بناهای تاریخی استان کرمان محسوب می شود.
استقبال از سرمایه گذاری برای مرمت و تغییر کاربری بناهای تاریخی
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان در گفتگو با مهر اظهارداشت: متاسفانه در سالهای گذشته به دلایل مختلف برخی از بناهای تاریخی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند و شاهد بروز مشکلاتی در برخی از این آثار هستیم و به همین دلیل یکی از کارهای میراث فرهنگی در مدیریت جدید شناسایی آثار در معرض تهدید و مرمت و بازسازی آنها است.
علی مهاجری افزود: موانعی نیز در این مسیر وجود دارد که شامل کمبود بودجه و تعدد بناهای تاریخی در استان کرمان است که نیاز به ساماندهی و مرمت دارند.
مهاجری گفت: بسیاری از این بناها در صورت مرمت می توانند کاربری گردشگری و اقتصادی نیز پیدا کنند که در این خصوص میراث فرهنگی آماده جذب سرمایه است، کارشناسان میراث فرهنگی با همکاری سرمایه گذار بناهای را مرمت می کنند و درنهایت برای تغییر کاربری با توجه به شرایط بنای تاریخی در اختیار بخش خصوصی قرار می گیرد.
وی گفت: یخدان مویدی که از جمله بناهای تاریخی استان کرمان محسوب می شود در همین راستا تغییر کاربری پیدا کرده و به گود زورخانه تبدیل شده است و ما همچنان در انتظار جذب سرمایه گذار بخش خصوصی برای ساماندهی سایر بناهای هستیم.
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان افزود: همچنین با تخصیص اعتبار و همکاری شهرداری و استانداری کرمان برخی بناهای شاخص در استان نیز در حال مرمت و بهسازی است که فصل جدیدی را در زمینه گردشگری و حفاظت از بناهای تاریخی کرمان را خواهد گشود.
یخدان‌ها اوج معماری هوشمندانه در کرمان هستند
محمد گلاب زاده، محقق و نویسنده کرمانشناس نیز به خبرنگار مهر گفت: یخدانهای از جمله سازه های جالب دست ساز هستند که در استان کرمان مدتها قبل از ورود برق به این خطه یخ مورد نیاز مردم را تامین می کردند.
وی افزود: در تابستان گرم استان کرمان تامین یخ از جمله نیازهای ضروری و بسیار با اهمیت محسوب می شد که با ابداع و مررات های زیاد یخ زمستان را برای تامین نیاز تابستان نگهداری می کردند.
این محقق تاریخ گفت: این سازه‌ها در تاریخ و بهبود روند زندگی مردم کرمان نقش تعیین کننده‌ای داشته‌اند ضمن اینکه وجود قنات‌ها و آب انبارهای متعدد در محله‌های مختلف کرمان و هنوز هم وجود دارند نشان می دهد در گذشته سیستم کارآمدی در این خصوص در کرمان وجود داشته است.
وی ادامه داد: این سازه‌ها شامل دیوارهای بسیار بلند در راستای ایجاد سایه و جهت دهی به باد، مخزن یخ و حوضچه های ایجاد یخ بوده اند و یخ تولید شده در حوضچه ها در زمستان به درون یخ دان منتقل می شده و بر روی هر لایه کاه ریخته می شده و دیوارهای یخدان که از کاه گل ساخته می شده است بهترین عایق برای جلوگیری از نفوذ گرما بوده است.
به نظر می رسد با توجه به حجم بالای بناهای تاریخی نیازمند مرمت در استان کرمان باید برنامه ریزی دقیقی در راستای نگهداری از این بناها انجام شود.
……………………………..
گزارش: اسما محمودی