گردشگران

چند وقت است که همه‌جا سخن از جام جهانی است و همه می‌دانیم برگزاری و میزبانی این‌گونه رویدادهای بزرگ بین‌المللی چه تاثیر کوتاه‌مدت و بلندمدتی در صنعت گردشگری منطقه دارد؛ اما پرسش اصلی اینجاست که برای چه گروهی از جامعه این رونق و نشاط قابل درک و لمس بوده و خواهد بود؟ آیا معلولان جایی در این رویداد داشته یا دارند؟ آیا تورگردان‌ها برنامه‌های خاصی برای معلولان جامعه به منظور مشارکت در این رویداد یا در گردشگری بین‌المللی تدارک دیده‌اند؟

هر چند در مجامع بین المللی و گزارش های سازمان ملل معمولا 10 درصد جامعه را به معلولان و توان خواهان اختصاص داده اند؛ ولی این درصد هرگز در گردشگری و صادرات نامرئی بین المللی جایگاه واقعی خود را حتی در جوامع پیشرفته نداشته است، چه رسد به کشورمان ایران که چند سالی است توسعه گردشگری و استفاده از درآمدهای سرشارش را جدی گرفته است.

اگر از برخی طرح و برنامه ها در کشورهایی چون آلمان، انگلستان و آمریکا درباره گردشگری معلولان با عنوان «پاراتور» بگذریم، ظاهرا این قشر در دیگر نقاط گردشگری بین المللی جایگاهی نداشته و به دست فراموشی سپرده شده اند و در حاشیه صادرات نامرئی بین المللی قرار گرفته اند، در حالی که با توجه به تعاریف متخصصان امر در صورت رونق پاراتورها منافع اقتصادی به دست آمده بیشتر از تورهای عادی برای افراد سالم است؛ زیرا پاراتورها با تجهیزات و امکانات خاصی برگزار خواهد شد و بدون تردید هزینه ای متفاوت دارند.

فرانک اشتفن برگ یکی از مسئولان گردشگری معلولان آلمان می گوید: اگر توان خواهان قصد سفر داشته باشند، هرگز به صورت انفرادی دست به این کار نمی زنند، بلکه یا با تورهای مخصوص(پاراتورها) به مقاصد گردشگری خود سفر می کنند یا این که همراهانی آنها را مشایعت می کنند. نکته ظریف این است که عمدتا این بخش از جامعه تحت حمایت و پوشش سازمان ها و ارگان های مردم نهاد یا دولتی هستند که هرگز از هزینه کردن برای آسایش اعضای خود دریغ نخواهند کرد، پس هزینه های برگزاری پاراتورها هرگز بدون منابع مالی نیست، طوری که سود حاصل از برگزاری آنها برای دست اندرکاران بسیار بیشتر از تورهای عادی خواهد بود.

این در حالی است که ایران بدون در نظر گرفتن جاذبه های فرهنگی و تاریخی خود با وجود برنامه های گسترده در زمینه توسعه گردشگری و با توجه به حضور جمعیت قابل ملاحظه ای از جانبازان دوران هشت سال دفاع مقدس، نه فقط برای پاراتورهای داخلی خود برنامه ریزی نکرده، بلکه برای تورگردانان بین المللی پاراتورها به عنوان مقصـدی ناشناخته باقی مانده است.

محمد اسماعیل شیخ قرایی، مدیرعامل یکی از انجمن های مردم نهاد گردشگری معلولان، می گوید: با وجود تجربه هشت سال دفاع مقدس در تاریخ ایران و گروه قابل توجهی از جانبازان آن دوران، ایران در زمینه گردشگری معلولان هنوز در ابتدای راه است و حرکت خاصی در این زمینه انجام نشده است. در حالی که بیشتر مسئولان به ورزش معلولان توجه ویژه ای دارند که البته نتایج خوبی هم در جوامع بین المللی به دست آورده اند، اما هنوز در بخش گردشگری به عنوان یکی ازنیازهای مبرم معلولان و توان خواهان کار خاصی صورت نگرفته است.

این فعال گردشگری معلولان که خود جزو این گروه از جامعه است، با اشاره به آیین نامه سازمان جهانی گردشگری در سال 2007 که در آن قید شده باید شرایط سفر و گردشگری را برای تمام اقشار جوامع مهیا کنیم، می افزاید: ایران با توجه به در اختیار داشتن 2000 سایت گردشگری تاریخی و مذهبی هنوز نتوانسته از نظر برگزاری پاراتورهای داخـلی یا بین المللی موفق عمل کند، آن هم فقط به دلیل نامساعد بودن شرایط حضور معلولان در این سایت های تاریخی. این در حالی است که مسئولان گردشگری آلمان با همکاری برخی سازمان های ذی ربط با اجرای طرحی به نام «شهر بدون مانع برای معلولان» توانسته اند نظر بسیاری از پاراتورهای داخلی و خارجی را به خود جلب کنند و درآمد سرشاری را به صنعت گردشگری خود هدیه دهند.

شیخ قرایی با تاکید بر گسترش گردشگری داخلی معلولان در کشورمان می گوید: اگر ایران درباره توسعه پاراتورهای داخلی خود گام موثری بردارد، بسرعت شاهد حضور پاراتورهای بین المللی در کشورمان خواهیم بود.

از آنجا که پاراتورها سودآوری بیشتری برای گردشگری منطقه دارند، این یک معامله برد ـ برد برای همه است. به عنوان مثال حمل و نقل مخصوص معلولان، صنعت بیمه، اقامتگاه های مخصوص و به طور کلی نیازهای ایــــن قشر از گردشگران رونق خواهند گرفت.

حمل و نقل اصلی ترین چالش پاراتورها

اگر از صنایع دستی و نقش آن در توسعه گردشگری معلولان بگذریم، یکی از مهم ترین چالش های پیش روی معلولان در گردشگری بحث حمل و نقل است. هرچند امکانات و تجهیزات بسیار مناسبی در این زمینه برای حمل و نقل معلولان ساخته شده، اما به طور کلی ایران حتی برای جابه جایی روزمره معلولان جسمی دچار چالش های بسیار عمده است چه رسد به بحث گردشگری و سفر با امکاناتی ویژه.

شیخ قرایی در این زمینه با تاکید بر توسعه حمل و نقل شهری و برونشهری برای معلولان چه در زندگی روزمره و چه برای گردشگری، می افزاید: مدتی پیش مصوبه ای از سوی مدیرعامل یکی از شرکت های هواپیمایی بزرگ کشورمان مبنی بر ایجاد تسهیلات ویژه برای معلولان جسمی با هدف استفاده علمی و اصولی از پــــــــروازهای این شرکت ابلاغ شد که با وجود گذشت مدت زیادی از این مصوبه، هنوز شاهد اجرایی شدن آن نیستیم.

وی می گوید: معلولان هنگام سفر، از همان لحظه آغاز، نیازمند خدمات ویژه هستند، اما در کشورمان کمترین امکانات برای این موضوع درنظر گرفته نشده است، به طوری که مسئولان تصور می کنند با تحویل یک ویلچر برای رسیدن توان خواهان به صندلی پرواز در هواپیما، خدماتی مناسب ارائه کرده اند.

شیخ قرایی ضمن اشاره به تعاریف استاندارد برای گردشگری معلولان می افزاید: به عنوان مثال در پروازها با توجه به فضای محدود داخل کابین هواپیما، توان خواهان حتی برای رفع نیازهای اولیه خود مثل استفاده از سرویس های بهداشتی دچار مشکل هستند، چه رسد به موارد مخصوص با توجه به شرایط جسمی آنها.

این فعال گردشگری معلولان با اشاره به مشکلات مادی می گوید: گرچه مسئولان و دست اندرکاران گردشگری ایران از نبود امکانات و منابع مالی برای فراهم کردن شرایط مناسب گردشگری معلولان و برگزاری پاراتورها می گویند، اما این مساله هم راه حل های بسیار ساده دارد. برای مثال می توانیم با ایجاد مشوق ها و معافیت های مالیاتی برای صنایع و صاحبان مشاغل، آنها را به قبول حمایت مالی از این گونه برنامه ها ترغیب کنیم.

وی می گوید: همان گونه که پشتیبانی از تیم های ورزشی و انجام کارهای فرهنگی می تواند برای ارگـــــان ها و شرکت های بزرگ معافیت مالیاتی به همراه داشته باشد، چرا سازمان میراث فرهنگی با توجه به ارتباطات گسترده خود با اداره مالیات و گمرک که مهم ترین گلوگاه برای تولیدکنندگان و صاحبان مشاغل است، نمی تواند حامی مالی مناسبی برای توسعه گردشگری معلولان بیابد؟

اگر بخواهیم به نیمه پر لیوان نگاه کنیم، اظهارنظر مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران در روز جهانی موزه را می توان به فال نیک گرفت و بـــه دنبال اجرایی کردن برنامه بود.

صنایع دستی، انگیزه ای برای توسعه پاراتورها

معلولان و توان خواهان جامعه باید با استفاده از امکاناتی که در اختیارشان قرار می گیرد همتراز دیگر اقشار جامعه به زندگی عادی و روزمره خود ادامه دهند که گردشگری و سفر نیز از این مقوله جدا نیست و باید به شعار «گردشگری برای همه» جامه عمل پوشاند.

در این زمینه مدیرکل سازمان میراث فرهنگی استان تهران می گوید: معلولان و ناتوانان جسمی، گروهی مهم در جامعه هستند که باید همانند دیگر اقشار جامعه، از امکانات و تسهیلات در هر حوزه ای بخصوص گردشگری برای نشاط بهره مند شوند.

رجبعلی خسروآبادی در روز جهانی موزه ها به نکته ای بسیار ظریف درباره حضور معلولان در صنعت گردشگری که ظاهرا تاکنون از دید بسیاری از مسئولان دور مانده بود، اشاره می کند.

وی عنوان می کند: بسیاری از معلولان با توجه به شرایط جسمی شان می توانند در برخی مشاغل فعالیت مناسبی داشته باشند که تولیدات خانگی و صنایع دستی یکی از آنهاست. از آنجا که بیشتر این قشر از جامعه در فعالیت های هنری در مراتب بالایی قرار گرفته اند، چرا از این امتیاز و توانمندی استفاده نکنیم؟

این مقام مسئول گردشگری، با تاکید بر ایجاد امکانات به منظور مشارکت هرچه بیشتر معلولان در صنایع دستی کشورمان گفت: در تمام جلسات و همایش ها همواره از مشکلات مادی و معیشتی معلولان سخن گفته می شود، در حالی که براساس آمار و اطلاعات، صنایع دستی یکی از سودآورترین صنایعی است که در صورت رونق و ایجاد بازارهای مناسب برای آن، صاحبان مشاغل در این زمینه می توانند به سودآوری بسیار خوبی برسند. پس بجاست با ایجاد شرایط مناسب با هدف حضور معلولان در این زمینه، پشتوانه مالی آنها را بالا ببریم تا شاهد حضور هرچه بیشتر آنها در پاراتورهای گردشگری باشیم و به قول معروف با ایجاد تقاضا به توسعه پاراتورهای ایران برسیم.

از سوی دیگر کامران سبزه میدانی، مسئول برگزاری نمایشگاه بین المللی صنایع دستی تهران می گوید: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با تمام امکانات آماده حمایت از این قشر است و در جهت آموزش، تربیت و معرفی این گروه از تولیدکنندگان صنایع دستی به بانک های عامل برای دریافت تسهیلات و تجهیز کارگاه برنامه های متنوعی دارد که فعالان معلول و توان خواهان می توانند با استفاده از آنها شروع به کار کنند.

این در حالی است که شیخ قرایی، مدیر عامل یکی از انجمن های مردم نهاد گردشگری معلولان با تاکید بر حضور سازمان های مرتبط با برنامه ای مشترک برای این موضوع می گوید: شاید یک سازمان یا یک موسسه در این زمینه پیشگام شده باشد، اما معلولان برای سفر و گردشگری و حتی تولید صنایع دستی نیازمند خدمات ویژه ای هستند. بنابراین اگر واقعا قصد حمایت از حضور هرچه بیشتر معلولان و توان خواهان در این صنعت را داریم، باید تمام ارگان های مربوط در آن سهیم باشند. (ضمیمه چمدان)

شیدا رمزی