بافت تاریخی

گرگان- خانه صمدی واقع در کوچه تقوی در دل بافت تاریخی گرگان در حالی فروریخت که همچنان در ثبت ملی این بنای با ارزش دوره قاجاریه ابهام وجود دارد.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – زهرا بهرامی: خانه صمدی اثری متعلق به دوره قاجاریه در معبر تاریخی تقوی معروف به کوچه میراث فرهنگی قرار دارد و در سال ۱۳۸۶ جداره بیرونی آن توسط اداره کل میراث فرهنگی بازسازی شد.

ابتدای هفته جاری قسمت جنوبی این خانه تاریخی براثر غفلت مسئولان فروریخت و قسمت شمالی نیز هم‌اکنون وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد.

مدیر دفتر بهسازی و احیاء بافت تاریخی گرگان دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: کوچه تقوی تنها کوچه بافت تاریخی گرگان بود که با بهسازی جداره توسط میراث به حال و هوای قدیمی بازگشته بود.

حسین کتولی افزود: میراث فرهنگی در راستای بهسازی معبر تقوی مجبور به مرمت جداره بیرونی تمام بناهای واقع‌شده در معبر تقوی مانند خانه شیرگی، مدرسه و خانه تقوی و … بوده است.

وی ادامه داد: درواقع در این طرح میراث فرهنگی ناگزیر به کف سازی و جداره سازی تمامی بناها (چه آن‌ها که در مالکیتش بوده و چه آن‌هایی که نبوده) بوده است.

وی اضافه کرد: درواقع کوچه تقوی به کوچه خاطرات در گرگان تبدیل‌شده بود و تنها کوچه تاریخی از بافت ۲۷۰ هکتاری مرکز استان بود که مرمت‌شده و در قاب عکس‌های تاریخی مردم و تمام لوکیشن ها و گزارش‌های خبری صداوسیما دیده می‌شد و برای همه بازدیدکنندگان و توریسم‌ها جذاب بود.

کار ریشه در بافت تاریخی گرگان انجام‌نشده

این دکترای مرمت بناهای تاریخی تصریح کرد: اشکال موجود در حوزه مرمت شهری این است که شما بر اساس بودجه و اعتبار تخصیص‌یافته کار انجام می‌دهید و الزاماً کار ریشه‌ای انجام نمی‌دهید.

مدیر دفتر بهسازی و احیاء بافت تاریخی گرگان بابیان اینکه تاکنون کار ریشه‌ای در این بافت باارزش انجام‌نشده است، خاطرنشان کرد: هرچند باید هم‌زمان کار جداره سازی، استحکام‌بخشی و تثبیت صورت پذیرد و در بلندمدت، خطر را از بنای تاریخی حذف شود اما هم‌اکنون این اتفاق رخ نمی‌دهد.

کتولی متذکر شد: خانه تاریخی صمدی که از دو طرف در معبر قرارگرفته است مشخصاً باید مورد مرمت جامع قرار می‌گرفت و مشکلات سقف آن حل می‌شد.

وی اظهار کرد: به دلیل شرایط آب و هوایی و بارش باران تمام خانه‌های تاریخی با سقف‌های سفالی با معضل آسیب سقف مواجه هستند و به دلیل نبود مرمت فرومی‌ریزند.

وی یادآور شد: درواقع مرمت سقف بسیار هزینه‌بر است و استادکاران کمی در این حوزه وجود دارد و تولید سفال در منطقه متوقف‌شده و چوب کم‌پیدا می شود، اما هیچ‌کدام از این موارد به معنای فراموش کردن این بناها نیستند و باید بناهای تاریخی گرگان رفع خطر شوند.

مدیر دفتر بهسازی و احیاء بافت تاریخی گرگان همچنین گفت: متأسفانه این کار انجام‌نشده و به‌زودی شاهد اتفاقات مشابه در مورد خانه‌های تاریخی و ثبتی مانند خانه شفیعی، میر شهیدی، فاطمی و خراسانی خواهیم بود؛ مانند اتفاقی که هم‌اکنون برای خانه تاریخ کبیر که در تملک شرکت عمران و بهسازی نیست و در حال حاضر بخشی از سقف این بنا فروریخته است.

کتولی با یادآوری اینکه ریزش سقف زمینه تاریخ کامل بناهای تاریخی را فراهم می‌کند، افزود: هم‌اکنون با دو مشکل عمده کمبود اعتبار و مصرف بهینه بودجه تخصیص در مورد بناهای تاریخی در گرگان مواجه هستیم.

این دکترای مرمت بناهای تاریخی ادامه داد: در حال حاضر میزان اعتبار و بودجه مرمت و حفاظت در حوزه گرگان به صفر رسیده و معکوس رشد می‌کند و بودجه اندک تخصیصی نیز اولویت‌بندی نمی‌شود.

کتولی اضافه کرد: به‌عنوان‌مثال اعتبار تخصیصی برای مرمت مدرسه عمادیه به خرید تأسیسات و اسپیلیت اختصاص یافت درحالی‌که امکان تأمین این بودجه از سوی بهره‌بردار ممکن بود و این اعتبار می‌توانست از چند بنای تاریخی دیگر در بافت تاریخی گرگان رفع خطر کند.

اعتبار تخصیصی برای مرمت مدرسه عمادیه به خرید تأسیسات و اسپیلیت اختصاص یافت درحالی‌که امکان تأمین این بودجه از سوی بهره‌بردار ممکن بود و این اعتبار می‌توانست از چند بنای تاریخی دیگر در بافت تاریخی گرگان رفع خطر کند

وی تصریح کرد: هرچند موزه باستان‌شناسی گنبدکاووس و موزه روستایی کارهای خوبی است و می‌تواند اثری ماندگار و جذاب در استان ایجاد کند اما اینکه بخشی از اعتبارات اندک حفاظت و احیاء و همچنین استحکام‌بخشی بافت‌های تاریخی استان به این موضوعات اختصاص یابد اشتباه محض است.

وی بابیان اینکه این طرح‌ها باید دارای ردیف و اعتبار ملی باشند، خاطرنشان کرد: منطقی است که با تنش‌های اجتماعی موجود در بافت تاریخی و فروریختن بناهای باارزش که بخشی از هویت گرگان زمین را از بین می‌برد مرمت و استحکام‌بخشی بناها باید اولویت اصلی میراث فرهنگی گلستان باشد.

کتولی متذکر شد: هم‌اکنون باید تلاش‌های استان بر روی جذب اعتبار برای حفاظت، احیاء و استحکام‌بخشی بناها متمرکز شود و اصلاً شایسته سازمان میراث فرهنگی نیست که گردشگران و توریسم استان از بناهای در حال فروریختن بافت تاریخی گرگان عکاسی کنند.

حال وخیم قسمت شمالی خانه صمدی

درحالی‌که مدیر دفتر بهسازی و احیاء بافت تاریخی گرگان بر اولویت‌بندی طرح‌ها در میراث فرهنگی و جذب اعتبار برای استحکام‌بخشی بناهای تاریخی تأکید دارد، کارشناس مسئول بناها و بافت‌های تاریخی استان بر فرهنگ‌سازی در حفاظت از بافت‌های باارزش تأکید داشته و به خبرنگار مهر گفت: خانه صمدی یک مجموعه بزرگ تاریخی نبوده است اما یکی از بناهای باارزش دوره قاجاریه است که سال‌ها متروکه و خالی از سکنه بوده است.

جاوید ایمانیان با یادآوری اینکه این خانه تاریخی تاکنون مرمت نشده است و به دلیل قرار گرفتن در کوچه تقوی جداره بیرونی آن کاه‌گل شده بود، افزود: در روزهای اخیر قسمت جنوبی این خانه تاریخی تخریب‌شده و قسمت شمالی که باقی‌مانده نیز هم‌اکنون وضعیت مناسبی ندارد و نیازمند مرمت کامل است.

وی ادامه داد: امروز (دوشنبه) قرار است این بنا مورد بازدید کارشناسان حوزه مرمت قرارگرفته و در صورت امکان ثبت پرونده آن برای ارسال به سازمان مرکزی آماده شود.

کارشناس مسئول بناها و بافت‌های تاریخی استان اضافه کرد: به دلیل وجود انبوهی از خاک در مقابل درب ورودی امکان بازدید از این بنای تاریخی تاکنون فراهم نبوده و در صورت جمع‌آوری خاک‌ها توسط شهرداری این بازدید انجام خواهد شد.

شناسایی ۳۰۰ بنای تاریخی و باارزش در گرگان

ایمانیان از شناسایی ۲۰۰ تا ۳۰۰ بنای تاریخی و باارزش در بافت تاریخی گرگان خبر داد و تصریح کرد: تاکنون تمام این بناها کد حفاظتی دریافت کرده و در نقشه شهری لحاظ شده و کمیسیون ماده ۵ به تصویب‌شده‌اند و شهرداری نمی‌تواند برای آن‌ها پروانه ساخت صادر کرده و یا این بناها تخریب شوند.

وی با یادآوری اینکه خانه صمدی بااینکه مجموعه بزرگی نبود اما تمام شاخصه‌های معماری دوره قاجاریه را داشته است، خاطرنشان کرد: این بنا نیز دارای کد حفاظتی است و در صورت قابلیت ثبت ملی، قسمت شمالی آن حفاظت و مرمت خواهد شد.

این دانشجوی دکترای معماری و کارشناس مسئول بناها و بافت‌های تاریخی استان اظهار کرد: قطعاً باوجود ۳۰۰ بنای تاریخی باارزش در گرگان و اعتبارات قطره‌چکانی میراث فرهنگی امکان حفاظت و مرمت تمام این خانه‌ها وجود ندارد و باید یک جریان و فرهنگ عمومی با مشارکت تمام ادارات و مردم و سرمایه‌گذاران در این حوزه رخ دهد.

ایمانیان متذکر شد: درواقع بافت تاریخی گرگان نیازمند یک مدیریت کلان و نگاه یکپارچه و همه‌جانبه تمام دستگاه‌هاست و نمی‌توان انتظار داشت میراث فرهنگی به‌عنوان متولی این حوزه تمام آثار را ازنظر فیزیکی و غیر فیزیکی حفاظت کند.

وی همچنین گفت: می‌پذیرم که میراث فرهنگی باید برنامه مدیریتی جامع و راهبردها و سیاست‌ها را برای تملک، مرمت، بهسازی و احیاء بافت‌ها و بناهای تاریخی مشخص کند.

ایمانیان متذکر شد: این فرهنگ‌سازی با مشارکت تمام دستگاه‌ها میسر است و تا زمانی که این فرهنگ‌سازی همگانی و فراگیر نشده به دلیل عملکردهای صورت گرفته اعتماد مردم از دستگاه‌های اجرایی سلب شده نمی‌توان انتظار داشت حفاظت و احیاء بافت‌های تاریخی به یک باور عمومی تبدیل شود.

کارشناس مسئول بناها و بافت‌های تاریخی استان از تشکل‌های مردم‌نهاد در این حوزه به‌عنوان حلقه اتصال بین مردم و دستگاه‌های دولتی نام برد و اظهار کرد: در گرگان آموزش و فرهنگ‌سازی در حوزه حفاظت و احیاء بناها از مدارس با برگزاری بازدیدهای علمی در دل بافت تاریخی و نمایشگاه عکس آغازشده و امیدواریم این فراگیری و همه‌گیری تا چند سال آینده در گرگان اتفاق بیفتد.

هرچند خانه تاریخی صمدی فروریخته و ارزش ثبت ملی بخش شمالی آن نیز در هاله ابهام قرار دارد اما باید تدوین برنامه جامع و همچنین سیاست‌ها و راهبردهای تملک، مرمت، بهسازی و احیاء بافت‌ها و بناهای تاریخی گرگان تدوین و مشخص شود.