گرگان-پس از سال‌ها غفلت و بی‌توجهی، دیوار دفاعی گرگان اثر دوره ساسانی در مسیر احیاء قرارگرفته و مسئولان گلستان امید دارند مار سرخ پنج سال دیگر به یونسکو برسد.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – زهرا بهرامی: دیوار گرگان یا مار سرخ، سومین دیوار بلند دنیا پس از دیوار بزرگ چین و آلمان است که حدود ۲۰۰ کیلومتر طول دارد و ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۴۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در متون قدیمی و منابع جغرافیایی از این اثر تاریخی که از کنار دریای خزر در ناحیه گمیشان آغازشده و تا کوه‌های گلیداغ در شمال شرق کلاله ادامه یافته است، دیوار بزرگ اسکندر، دیوار سرخ، سد انوشیروان و دیوار دفاعی نامیده شده است.
این دیوار در طول مسیر خود دارای تأسیسات وابسته نظیر خندق، زنجیره‌ای از قلعه‌ها، کوره‌های آجرپزی، سد، کانال‌های هدایت آب و بیش از ۳۸ قلعه به شکل چهارگوش بوده که به گفته مسئولان و محققان هم‌اکنون تقریباً تمام این دیوار ازمیان‌رفته است و تنها بخش‌های کوچکی از آن‌که در زیرخاک مدفون مانده، باقی است.
به گفته باستان شناسان، دیوار گرگان به لحاظ بهره‌گیری از مصالح بوم آورد و تولید خشت و پخت در کوره‌های آجرپزی حاشیه دیوار، نسبت به سایر دیوارهای ساخته‌شده در سال‌های دور، کم‌نظیر است به‌طوری‌که می‌توان گفت مستحکم‌ترین دیوار دفاعی بوده که به دست معماران ایرانی ساخته‌شده است.
یک کارشناس ارشد باستان‌شناسی در خصوص این دیوار تاریخی به خبرنگار مهر گفت: دیوار گرگان که به مار سرخ معروف است، در اواخر ساسانی در برابر دشمنان شمالی در قرون پنجم و ششم میلادی ساخته‌شده است.
حبیب رضایی از وجود خندقی به عرض ۳۰ متر در امتداد دیوار خبر داد و افزود: در این خندق در آن زمان آب جریان داشت و دیگر تأسیسات آبی مانند کانال و سد باستانی نیز از تأسیسات وابسته به آن بودند.
رضایی بابیان اینکه مصالح اولیه دیوار از آجرهایی با خاک رس و با ترکیب کاه خردشده ریزودرشت بوده، ادامه داد: وزن تقریبی هرکدام از آجرها بعد از پخت در کوره‌ها ۲۱ تا ۲۴ کیلوگرم بوده است.
به گفته این کارشناس باستان‌شناسی، رنگ بیشتر آجرها به جهت جنس و ذرات موجود در خاک مورداستفاده، آجری متمایل به نخودی تا قرمز است و به این دلیل در برخی منابع تاریخی به آن دیوار سرخ یا مار سرخ نیز گفته‌شده است.
وی اضافه کرد: دیوار بزرگ گرگان که یکی از آثار شگفت‌انگیز معماری پیش از اسلام به شمار می‌آید، هم‌اکنون از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران به‌عنوان یکی از گزینه‌های اصلی برای ثبت در فهرست آثار میراث جهانی (یونسکو) مطرح است.
تشکیل کارگروه برای احیاء دیوار گرگان
میراث فرهنگی گلستان هم در راستای احیاء دیوار گرگان برنامه های مختلفی در نظر گرفته و این اقدام را یکی از اولویت های سال جدید اداره کل میراث فرهنگی استان قرار داده است. مساله دیوار گرگان البته بارها مورد تاکید مقامات مسئول استان بخصوص نماینده ولی فقیه در گلستان قرار گرفته و آیت الله نورمفیدی در سخنرانی های مختلف خواستار احیاء و استفاده از این ظرفیت بزرگ و بین المللی شده اند.
در همین رابطه، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان، احیاء بخشی از این اثر تاریخی را یکی از برنامه‌های جدی استان در سال جاری دانست و به خبرنگار مهر گفت: کارگروهی برای احیاء و برنامه‌ریزی در جهت تحقق این امر در استان تشکیل شد. این کارگروه با حضور علاقه‌مندان، کارشناسان، مسئولان و مهندسین و بخش خصوصی تشکیل می‌شود و سازوکارهای احیاء دیوار موردبررسی قرارگرفته و مشخص می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: به‌طورقطع درآمد حاصل از گردشگری و احیاء این اثر به مردم بومی و سرمایه‌گذاران تعلق خواهد گرفت. بنا داریم از ظرفیت علاقه‌مندان و اهالی بومی در احیاء دیوار بهره ببریم و امیدواریم مصالحی که درگذشته از دیوار برای مصارف دیگر استفاده‌شده به این اثر تاریخی بازگردد.
کریمی ادامه داد: به بازگشت مصالح دیوار بسیار خوش‌بین هستیم زیرا اعتقادداریم هر جا مردم را دعوت به مشارکت کنیم، نتیجه می‌گیریم.
اجرای برنامه‌های هدفمند برای احیاء و معرفی دیوار
مدیرکل میراث فرهنگی گلستان هرچند از احیاء این اثر تاریخی با مشارکت مردم و بخش خصوصی خبر داد اما ابعاد و چگونگی این احیاء سؤالی بود که خبرنگار مهر آن را از مدیر پروژه پژوهش‌های باستان‌شناسی دیوار بزرگ گرگان و معاون سابق میراث فرهنگی گلستان پرسید و حمید عمرانی رکاوندی در پاسخ گفت: دیوار تاریخی گرگان که سال‌ها مغفول مانده بود در سال گذشته موردتوجه ویژه قرارگرفته و اعتبارات خوبی برای اجرای برنامه‌های هدفمند برای احیاء و معرفی و همچنین حفاظت این اثر تاریخی در استان پیش‌بینی شد.
وی افزود: تلاش می‌کنیم آموزش نیروهای انسانی، فعالیت‌های میدانی و … برای رفع معضلات و مشکلات دیوار تاریخی گرگان باشد و اعتبارات ویژه‌ای به این اثر تخصیص یابد.
معاون سابق میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان ادامه داد: در صورت تخصیص یک میلیارد تومان در سال می‌توانیم در یک برنامه پنج ساله در کنار آموزش، معرفی و احیاء بخش‌هایی از دیوار مقدمات حفاظت اولیه و ثبت جهانی را نیز انجام دهیم.
وی اضافه کرد: مستند نگاری، عکس‌برداری و تکمیل گمانه‌زنی‌ها و اتمام کاوش‌ها از افق‌هایی است که در برنامه ۵ ساله تکمیل پرونده ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان دیده‌شده است.
عمرانی رکاوندی خاطرنشان کرد: عملیات کاوش در دیوار تاریخی گرگان از سال ۷۸ آغازشده و پس از چندین سال کار تحقیقات و کاوش و عملیات مشترک با اسکاتلندی‌ها هم‌اکنون بخش اعظم مطالعات باستان‌شناسی دیوار گرگان انجام‌شده و اطلاعات باستان‌شناسی در خصوص آن نسبتاً کامل است.
هدف ما حذف مردم نیست
وی بر انجام مستند نگاری و تعیین حریم مصوب دیوار تاریخی گرگان تأکید و تصریح کرد: تعیین حریم، تهیه نقشه و تصویب آن‌یکی از الزامات دیوار تاریخی است که زمان‌بر است اما بنا داریم این طرح در سال جاری تهیه و ضوابط آن مشخص‌شده و در شورای فنی به تصویب برسد.
عمرانی رکاوندی با تائید اینکه هم‌اکنون روستاهایی در مسیر دیوار قرار دارند اما بنا نداریم آن‌ها را جابجا کنیم، اظهار کرد: هم‌اکنون تعدادی خانه‌بر روی دیوار بناشده‌اند اما ازنظر ما آن‌ها معضل نیستند و هدف ما حذف مردم نیست بلکه بنا داریم مدیریت کرده و در بازه زمانی ۱۰ تا ۱۵ ساله این خانه‌ها را جابجا کنیم نه تمام روستا را.
وی با تأکید بر اینکه بنا داریم از مشارکت مردم در احیاء دیوار تاریخی گرگان بهره ببریم، گفت: بنا نداریم کل دیوار را احیاء کنیم چون نیرو و اعتبار برای احیاء و حفاظت از دیوار ۲۰۰ کیلومتری نه در توان سازمان میراث فرهنگی و نه در توان کشور نیست؛ اما ۱۰ منطقه نمونه گردشگری در طول مسیر این دیوار دیده‌شده است.
عمرانی رکاوندی متذکر شد: به آینده دیوار و ثبت جهانی و ظرفیت تبدیل آن به مسیر گردشگری و کمک به توسعه پایدار و اشتغال در استان خوش‌بین هستیم به‌شرط اینکه عزم همه دستگاه‌های اجرایی و مردم برای تحقق این امر جزم شود و اعتبار ویژه به آن تخصیص یابد.
به دلیل تغییراتی که توسط ساکنان اطراف این دیوار در ساختار خود دیوار و تأسیسات آن شده و همچنین به دلیل تغییرات فرسایش آب و هوایی بخش زیادی از دیوار یا نابود یا زیرخاک مدفون‌شده است که این امر کار ثبت را با مشکلاتی روبه‌رو کرده است. از سویی به دلیل وجود برخی روستاها در مسیر و همچنین زمین‌های کشاورزی بر روی این دیوار، میراث فرهنگی عملاً با چالشی جدی برای ثبت جهانی این میراث عظیم روبه‌رو است، اما به نظر می‌رسد تلاش‌های جدی برای قرار گرفتن مار سرخ در مسیر یونسکو آغازشده و می‌توان به آینده آن خوش‌بین بود.