در حالی فصل سوم کاوش‌های باستان‌شناسی شمی پس از دوبار تمدید به پایان رسیده است که جعفر مهرکیان- سرپرست ایرانی هیأت کاوش مشترک ایران و ایتالیا – همچنان نگران مسائل حفاظتی است و خواستار تملک سریعتر اراضی روستائیان منطقه توسط سازمان میراث فرهنگی شده است.
به گزارش ایسنا؛ 77 سال پس از آن که تندیس مفرغی مرد شمی در سال 1314 کشف شد و در تالار موزه ملی به نمایش درآمد، هیأت مشترک باستان‌شناسی ایران و ایتالیا بر بنیان تفاهم‌نامه‌ای بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و دانشگاه تورینو بررسی‌های اولیه خود در منطقه شمی واقع در ایذه خوزستان را آغاز کرد.
در سال 91 بررسی کوتاه مدتی آغاز شد و پس از آن در سال 92 با همکاری پژوهشکده باستان‌شناسی، مرکز پژوهش و کاوش‌های باستان‌شناسی تورینو وابسته به دانشگاه تورینو ایتالیا و سمن «آیاپیر» نخستین فصل کاوش باستان‌شناسی آغاز شد و در بیستم فروردین سال 95سومین فصل کاوش آن پس از دو بار تمدید به پایان رسید.
این در حالی بود که تمهیدات حفاظتی و مرمتی این فصل کاوش تا هفته میراث فرهنگی (اواخر اردیبهشت ماه) ادامه یافت. از آنجا که زمان فصل سوم کاوش خیلی کوتاه مدت بود، یک‌بار به درخواست پژوهشکده باستان‌شناسی و باردیگر به درخواست اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان این فصل کاوش تمدید شد.
جعفر مهرکیان، سرپرست ایرانی هیات مشترک باستان‌شناسی ایتالیا و ایران منطقه شمی در ایذه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در این زمینه می‌گوید: در این مدت جمعاً سه سکو به شکل کعبه‌های سنگی (که احتمالاً کاربرد نیایشگاهی داشتند) و یک تختگاه به تدریج پیدا شد. سومین سکو که توسط هیأت ایرانی در ادامه فصل سوم کاوش کشف شد، بیش از پیش آسیب دیده بود و سنگ بنای آن برای ساخت منازل روستایی اطراف به کار رفته بود. این سکوها یک تختگاه را معرفی می‌کردند که با یک پلکان بیش از 15 متری با فضای بیرونی در ارتباط بود.
او ادامه می‌دهد: در پایین این تختگاه سازه‌های معماری نویافته‌ای به دست آمد که شامل دو آرامگاه گوردخمه‌ای، دو گور دخمه بزرگ و سازه‌های ناشناخته معماری در پایین تختگاه می‌شد. در ادامه کاوش‌ها دو آرامگاه خانوادگی دیگر در نقطه‌ای تقریباً حدود 300 متری پیدا شد و یک ساختار معماری مربوط به دوران پس از شکوه منطقه و متروک شدنش نیز پدیدار شد که می‌تواند به کوچ‌گاه‌های کوچگران بختیاری در گذشته‌های دور مربوط باشد.
وی توضیح می‌دهد: در ادامه کاوش‌های فصل سوم که تماماً توسط هیأت ایرانی انجام شد، مجموعاً چهار آرامگاه گوردخمه‌ای، سه گور ساده دست‌خورده نیز به دست آمد. همچنین یکی از دریافت‌های مهم ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی دستیابی به آرامگاهی بود که در فضای زیرزمینی ساخته نشده بود بلکه با دیواره‌های پیرامون آن به نظر می‌رسید در فضای باز به صورت یک اتاق مورد استفاده قرار گرفته است چون در ورودی و دیوارهای دوگانه آن کاملاً به فضای باز راه داشت و دیوار سوم به زیر پلکان وصل می‌شد.
به گفته مهر کیان همه‌ی این آرامگاه‌ها دست‌خورده و مورد تخریب و تجاوز قرار گرفته‌اند. اما دریافت‌های نوینی از چگونگی کاربرد گونه‌های مختلف سنگ که هرکدام با دیگری اندک تفاوتی داشتند، به دست آمد.
رئیس ایرانی هیات مشترک باستان‌شناسی ایتالیا و ایران با اشاره به این که یافته‌های سفالین شمی نشان داد که قرابتی با یافته‌های همزمان در «نسا» و دیگر نقاط ایران ندارد و این یافته‌ها مستقل است، بیان می‌کند: یکی از اقدامات مطالعاتی، مقایسه یافته‌های باستان‌شناسی است که در اینجا یافته‌ها با تمامی سفالینه‌های بدست آمده همزمان با شمی که می‌تواند از دوره اشکانی تا ساسانی را در برمی‌گیرد، تفاوت دارد.
او از دیدگاه فلزگری هم به این موضوع پرداخته و اظهار می‌کند: ما می‌توانیم شواهدی از آمیختگی‌های فرهنگی بر روی آثار ملاحظه کنیم که با استفاده از زر و سیم و مس شاخته شده و به شکل‌های مختلف جنبه آیینی داشته است.
مهر کیان ادامه می‌دهد: کاوش‌های منطقه شمی نشان می‌دهد که ما با یک مکان نیایشی و درواقع میکروپل یا گورستانی گسترده 50 هکتاری روبه رو هستیم که در مورد ساکنان یا خاک‌سپردگان این گورستان، نیایشگاه و جایگاه آیینی بایستی به دنبال خاستگاه و جایگاه زیستی هم بود که امیدواریم در فصل چهارم کاوش در شاه‌نشینی که به نظر می‌رسد در بلندی‌های موسوم به «چال قلعه» قرار داشته باشد به مطالعات جدیدی دست بزنیم و اطلاعات نوینی درباره معماری و مسکن و مأوای کسانی که در اینجا دفن شدند، دسترسی پیدا کنیم وحقایق تازه‌تری را بدست آوریم.
حفاظت از شمی و مطالعاتی که گردشگری را هم می‌بیند
این باستان‌شناس ادامه می‌دهد: از آنجایی که چشم‌انداز شمی را بسیار مناسب در راستای اهداف چند منظوره سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می‌دانیم، از دیدگاه خلاءهای تاریخی، هنر معماری و شهرسازی و جنبه‌های تاریخی و مطالعات میان رشته‌ای بحث گردشگری را هم مد نظر داریم. از این رو در اقدامات حفاظتی خودمان به ساماندهی محل به صورت گام به گام توجه داریم. از این رو تمام یافته‌های باستان‌شناسی و معماری را با سنگ‌های همان محل از سه سوی راست و چپ و بالا چیده‌ایم تا از هوازدگی بیش از حد و تفاوت دمای شب و روز و گرمای زیاد روزانه محافظت کنیم .
وی می‌افزاید: در دو مورد برای نخستین‌بار با قالب‌بندی و بتن‌آرمه هماهنگ با بازمانده‌های پوشش خرپشته‌ای موجود اقدام به پوشش و بازسازی کردیم. همچنین در مشبک آهنی برگشت‌پذیری (به لحاظ مرمتی) تعبیه کردیم که با تیرکی از بیرون بوسیله زنجیر قابل باز و بسته شدن و بازدید مردم است که این اقدام گامی در راستای بازدید گردشگران است.
این باستان‌شناس پیشکسوت با بیان این که یکی از مشکلات قابل پیش‌بینی که در طول سه سال گذشته به آن اشاره شده است و همچنان مصر هستیم اهمیت دادن به موضوع تملک و شناسایی مالکیت روستاییانی است که میراث برجامانده پس از دوران هخامنشی تا دوران ساسانی منبع درآمد آنها است، تأکید می‌کند: برای آن که روستاییان از این منبع درآمد محروم نشوند باید هرچه زودتر با شناسایی مالکان و خرید اراضی آنها شرایط لازم برای ایجاد یک پایگاه ملی و بین‌المللی که اهداف چند منظوره سازمان میراث فرهنگی کشور و دولت ما را در رابطه با آینده گردشگری تأمین می‌کند از هم اکنون پیش‌بینی شود.
نگرانی‌ها از غارتگران و نوع حفاظت از محوطه‌ی شمی
مهرکیان در پایان به نگرانی‌هایش در رابطه با حفاظت آثار و دستبرد آنها توسط غارتگران مخصوصاً در نقاط دور از دسترسی همچون شمی تأکید می‌کند و خواستار توجه هر چه بیشتر مسوولان به این سرمایه غیرقابل جبران به لحاظ باستان‌شناسی و تاریخی است.
به گزارش ایسنا؛ دره شمی در 9 کیلومتری دهستان «سوسن» در شمال شهرستان ایذه، با آثاری باستانی متعلق به دوره الیمائی 171- 138 قبل از میلاد 81 سال پیش برگ جدیدی از تاریخ ایران را برای علاقه‌مندان به تمدن این سرزمین گشود.
وقتی «آرول اشتاین» مجارستانی، طراح برنامه‌های «جاده‌های کهن» با قاطر به سمت «مال‌میر» (لرستان کنونی) می‌رفت، در این نقطه نشانه‌هایی از مجسمه «مرد شمی» را دید و آن را از زیر خاک بیرون آورد، تا دوره ایلامی نشانه‌های جدیدی از خود بروز دهد، اشتاین با این کشف در حدود یک هفته در این محوطه کاوش می‌کند و از آن به بعد تا 4 سال پیش هیچ گروه باستان‌شناسی به این محوطه نمی‌آید.
جعفر مهرکیان، باستان شناس و متخصص دوره الیمایی سال 61 برای نخستین‌بار قدم به این محوطه گذاشت و مطالعاتی در آن انجام داد، اما از 4 سال پیش با مستقرشدن یک تیم کاوش، سرپرست گروه باستان‌شناسی محوطه «دره شمی» را بر عهده گرفت و این کاوش‌ها هنوز ادامه دارد.